Een industriële kathedraal

De elektriciteitscentrale bepaalt al honderd jaar de skyline van Zwevegem. Tegenwoordig produceert de fabriek geen stroom meer. Op het terrein is er ruimte voor sport, ontspanning en wonen. Het eeuwfeest wordt met een cultureel event gevierd.

De voormalige elektriciteitscentrale van Zwevegem spreekt met haar watertoren, turbines, hoogspanningsmasten en gebouwen vol ketels en machinerie nog altijd tot de verbeelding. Verschillende gebouwen werden in 1999 als monument beschermd. Na de stopzetting van de productie besefte de gemeente dat het terrein te bijzonder was om te laten verkommeren. Ze kocht het voor een symbolische euro

De West-Vlaamse gemeente richtte onder de noemer ‘Transfo’ een samenwerking op om een herontwikkelingsproject te bedenken. Het was de bedoeling om het authentieke karakter zo goed mogelijk te bewaren. Naar aanleiding van Open Monumentendag op 8 september komt er een expositie over de opbouw van Transfo, die loopt tot 6 oktober.

Transformator wordt een groot artistiek evenement om het eeuwfeest van de centrale te vieren. Tijdens het culturele hoogtepunt, een megahappening op 7 september, trakteren nationale en internationale kunstenaars de bezoekers op performances en muziek. “We hebben vier curatoren aangetrokken om het parcours op te stellen”, zegt cultuurbeleidscoördinator Paulette Loosveldt. “De titel Transformator is geen toeval, want het industriële terrein krijgt een heel andere bestemming. Het idee van transformeren en metamorfose komt tijdens het evenement voortdurend terug.”

Publiek-private samenwerking

De publiek-private stuurgroep Transfo deed inspiratie op in het Emscherpark in Duitsland waar oude mijnsites deel uitmaken van cultuur-toeristisch patrimonium. Voor de financiering klopten ze aan bij de provincie, Vlaanderen en Europa. “In 2005 kregen we als enige industrieel project in Vlaanderen een enveloppeninvestering van zes jaar van de Vlaamse regering”, zegt projectcoördinator Willy Snaet.

“Zo’n investering is normaal voor kerken en kathedralen die hersteld en gerestaureerd moeten worden. We konden de toenmalige minister van Ruimtelijke Ordening ervan overtuigen dat onze site eigenlijk een industriële kathedraal is. Deze enveloppeninvestering was voor Transfo erg belangrijk omdat er hierdoor jaarlijks in 0,8 miljoen voor de restauratie was voorzien. Dit gaf ons de mogelijkheid om de site stelselmatig te restaureren.”

In de eerste fase werden de daken gerenoveerd. De schoorsteen werd gerestaureerd en de toegangspoort vernieuwd. “In 2009 hadden we een aantal grote restauraties achter de rug en belandden we op een point of no return. Daarom hielden we het volledige herbestemmingsplan nog eens goed tegen het licht. Het financiële plaatje werd nauwkeurig berekend.”

“De gemeente was wel bereid om geld in de restauratie te stoppen, maar niet om elk jaar de exploitatie te financieren. Ze wilde er met andere woorden zeker van zijn dat Transfo rendabel kon worden. Met werkgroepen bespraken we hoe we Transfo in de markt wilden plaatsen. Uiteindelijk zijn alle activiteiten van Transfo in twee clusters opgedeeld. Enerzijds is er avontuur en sport, zowel binnen als buiten, anderzijds is het een MICE-centrum (meetings, incentives, congressen en events). Het is een proces in wording. In de toekomst zullen we alle zalen en zelfs het park gebruiken om evenementen te organiseren.”

“We hebben sinds het begin van de werken in 2007 veel gerealiseerd, maar we zijn nog lang niet klaar. Het is een project dat over vele jaren gespreid is. Dat neemt niet weg dat er intussen al veel activiteiten plaatsvinden.”

Het hele jaar door komen scholen, bedrijven en verenigingen gebruikmaken van de faciliteiten. De sportieve en avontuurlijke activiteiten zijn in trek. Kleine paracommando’s sluipen in legeroutfit en met machinegeweertjes tussen de verlaten gebouwen, durfals wagen zich op de deathride of klauteren langs het touwparcours boven het water. Voorts maakt de Zwevegemse jeugd bijna wekelijks gebruik van de polyvalente feestzaal om fuiven te organiseren en ook de machinezaal, de centrale ader van het hoofdgebouw, onderging een volledige restauratie. Samen met een gerestaureerde trappenhal, een lift en sanitair blok is de zaal perfect bruikbaar voor recepties.

13.000 kubieke meter water

“Wanneer de werken af zijn, is niet duidelijk. Op korte termijn pakken we de duiktank aan en komt er een woonproject waarvan we de inkomsten voor verdere investeringswerken gebruiken.”

De duiktank in de oude mazoutketel zal uniek zijn in Vlaanderen en Europa. Niet alleen door de locatie, maar ook omwille van de omvang. De tank kan tot 13.000 kubieke meter water bevatten, wat overeenkomt met ongeveer twintig klassieke gemeentelijke zwembaden. “De provincie heeft zich achter de bouw van de duiktank gezet en treedt als bouwheer op. We willen de tank grondig aanpakken, ook toegankelijk maken voor niet-mobiele personen, met alle mogelijke veiligheidsvoorschriften.”

Ook al maakt de centrale sinds mensenheugenis deel uit van Zwevegem, toch hebben de Zwevegemnaren geen sterke band met het terrein. “De elektriciteitscentrale was een enclave binnen de gemeente. Iedereen wist dat de centrale er was, maar niemand kwam er. Langzaam komt daar verandering in door de activiteiten die we organiseren. Het gemeentebestuur van Zwevegem wil met een beperkt aantal investeringen het park aantrekkelijker maken voor de inwoners. Twee fietsroutes die langs het terrein liggen, zijn nu trouwens verbonden via een nieuwe weg die dwars door Transfo loopt.” Ook het feest om de honderdste verjaardag van de centrale te vieren, is een lokroep naar de inwoners van de gemeente en ver daarbuiten.

JULIE DE JONGHE

De gemeente was wel bereid om geld in de restauratie te stoppen, maar niet om de exploitatie te financieren.