Hoe centrale banken een ramp op de geldmarkten voorkwamen: ‘Dit was een grotere schok dan in 2008’

DOLLARS 13.000 miljard aan dollaractiva wordt buiten de Verenigde Staten aangehouden. © Getty Images/iStockphoto
Jef Poortmans
Jef Poortmans redacteur bij Trends

In het zog van de gezondheids- en de economische crisis dreigt een nieuwe financiële crisis. Vorige week gingen de eerste alarmbellen af. Een acuut gebrek aan dollars veroorzaakte bijna een hartinfarct op de financiële markten. De centrale banken konden de ramp afhouden.

Twee weken geleden was er een herhaling van de financiële crisis van 2008, maar dan in sneltreinvaart. De internationale geldmarkten, waar banken en andere financiële spelers kortlopende financiering zoeken, dreigden op te drogen. De hoofdreden voor die liquiditeitscrisis was een dreigend tekort aan dollars.

Het probleem

Door de coronacrisis zijn alle spelers op de financiële markten wanhopig op zoek naar dollars. “Het financiële systeem vreest een acute liquiditeitsstop”, zegt Alicia Garcia-Herrero, de hoofdeconoom voor Azië van de zakenbank Natixis. Zo’n stop betekent dat de geldmarkten opdrogen, waardoor investeerders hun beleggingen niet meer kunnen financieren en banken hun kredieten niet meer kunnen herfinancieren. “Niemand weet hoe groot de schok van deze crisis zal zijn en of er nog toegang tot cash zal zijn. Daarom worden in het financiële systeem dollars gehamsterd zoals consumenten wc-papier hamsteren”, stelt Garcia-Herrero.

“Deze pandemie is een unieke schok, die de wereldeconomie zal vertragen. Er zal enorm veel financiering van de geldmarkten nodig zijn om dat op te vangen”, verduidelijkt Brad Setser, expert internationale geldstromen bij de Amerikaanse denktank Council on Foreign Relations.

“Ik dacht dat de crisis in 2007 en 2008 snel ging, maar wat we vorige week zagen, was onvoorstelbaar”, vertelt Adam Tooze, hoogleraar geschiedenis aan de Columbia University en de auteur van Crashed, een bestseller over de financiële crisis. “Dit was een grotere schok dan in 2008”, voegt Setser toe.

Ook Garcia-Herrero trekt die parallel. “De situatie is nu ernstiger, omdat de financiële sector nog groter is dan toen.” Het pijnpunt is hetzelfde: een wereldwijd tekort aan dollars. Er zijn ook verschillen met 2008, zegt Setser. “De vraag naar dollars neemt toe, maar we zien niet precies vanwaar de grootste drijfveren voor deze crisis komen.”

Een belangrijk teken van die dollarschaarste was de plotse daling van de waarde van andere wereldmunten, zoals het Britse pond en de Australische dollar. Die zakten enkele procenten tegenover de Amerikaanse munt.

De oorzaak

De kern van het probleem is dat een berg aan financiële activa in dollar niet in handen is van Amerikanen. “Zo’n 13.000 miljard dollar aan investeringen wordt buiten de Verenigde Staten aangehouden”, vertelt Setser. Een belangrijk deel van de vraag naar dollars komt uit Azië. Grote Aziatische institutionele investeerders, zoals verzekeraars en pensioenfondsen, hebben massaal geïnvesteerd in Amerikaanse bedrijfsobligaties. Om die posities te financieren, hebben ze dollars nodig.

Ze zitten in de positie waarin de Europese banken tijdens de vorige crisis terechtkwamen. Die laatste hadden toen massaal veel Amerikaanse verpakte hypotheken gekocht. Tijdens de crisis bleken die plots minder waard te zijn en was er een tekort aan dollars om ze te financieren. “Door de economische schok die we nu zien, stijgt voor die Aziatische spelers het risico dat hun beleggingen in bedrijfsschulden plots veel minder waard worden”, waarschuwt Setser. De Europese banken lopen nu minder gevaar, omdat hun balansen steviger en beter gefinancierd zijn, zegt de Amerikaanse econoom.

Op termijn kan de liquiditeitscrisis wel op het bankensysteem wegen. Banken zijn het belangrijkste financieringskanaal voor andere financiële spelers. “In de crisis die eraan komt, zullen de kredietlijnen van banken maximaal uitgeput raken. De vraag is in hoeverre ze in staat zullen zijn aan de financieringsbehoeften van hun klanten te voldoen”, zegt Setser. Een groot deel van de kredietlijnen wereldwijd is in dollar.

Als voorbeeld geeft Setser de wereldhandel. De helft van alle facturen wereldwijd zijn in dollar, terwijl de Verenigde Staten goed zijn voor slechts 18 procent van het wereldwijde bruto binnenlands product. “De helft van die 13.000 miljard buitenlandse dollars zijn handelskredieten. De crisis zal veel druk leggen op de wereldhandel. In- en uitvoerders moeten daardoor meer dan normaal een beroep doen op kredietlijnen om het hoofd boven water te houden. Dat zet het wereldwijde financiële dollarsysteem onder druk”, waarschuwt hij.

De oplossing

Om de vraag naar dollars te stelpen, heeft de Fed, de Amerikaanse centrale bank, vorige week veertien swaplijnen geopend met centrale banken in onder meer Zweden, Europa, Zwitserland, Australië en Mexico. Via die swaplijnen kunnen die hun eigen munten inruilen voor dollars, om die vervolgens door te sluizen naar de lokale banken. “Er is maar één wereldreservemunt waar iedereen naartoe snelt. Daarom is het aan de Fed om die vraag aan alle uiteinden te stabiliseren”, stelt Alicia Garcia-Herrero. “Als de Fed dat niet doet, gaat de waarde van de dollar door het dak.”

De Fed haalt terecht het draaiboek van 2008 boven, zegt Adam Tooze. “Dat is geen slecht begin. Maar de wereld is veranderd en de vraag is of die veertien centrale banken de meest relevante zijn in deze situatie”, stelt hij. Zo krijgt de belangrijke opkomende economie India geen swaplijn toegeworpen.

Een ander verschil is dat in 2008 het wereldwijde bankensysteem noodliquiditeit kreeg, terwijl de druk nu van elders komt. “Nu hebben vooral niet-bancaire spelers, zoals grote investeerders, dringend dollars nodig. Zij hebben geen rechtstreekse toegang tot de swaplijnen van de Fed”, waarschuwt Tooze.

Daarnaast hebben alle centrale banken hun opkoopprogramma’s verhoogd zoals nooit tevoren. Daarmee kopen ze op de financiële markten obligaties op, vooral van banken. Die krijgen dan opnieuw ruimte op hun balans om aan de liquiditeitsbehoeften van niet-bancaire spelers tegemoet te komen. De Fed zal 700 miljard dollar extra opkopen, de Europese Centrale Bank 750 miljard euro en de Bank of England 200 miljard pond.

Brad Setser is onder de indruk van die monetaire inspanningen. “De centrale banken hebben sneller gereageerd en zwaarder uitgehaald dan in 2008. Of dat volstaat, is nog onduidelijk”, zegt hij. “Die maatregelen waren op de maat van de vorige crisis. Er zullen nog maatregelen nodig zijn op de maat van de huidige.”

Partner Content