De tentakels van de macht

Niet minder dan 30.000 werknemers, kantoren zowat overal in de wereld, een uniek old boys network en duizelingwekkende winstcijfers. Goldman Sachs komt sterker uit de crisis en is een van de meest rendabele en machtigste banken ter wereld. Dat wekt bewondering op, maar ook angst, meer bepaald wegens zijn betwiste rol in de Griekse crisis.

“Ik ben maar een financier die Gods werk doet.” De uitspraak van Lloyd Blankfein, de CEO van Goldman Sachs, tijdens een interview met een journalist van de Sunday Times, geeft perfect weer hoe de Goldman boys zichzelf zien.

Zelfs het financiële debacle dat de eeuwige rivaal Lehman Brothers ten val bracht, deerde hen niet. Goldman Sachs heeft de lening van 10 miljard dollar die het van de Amerikaanse staat kreeg al terugbetaald en voelt zich dus weer volop onafhankelijk. Meer zelfs, de bank is sterker uit de crisis gekomen. Terwijl de resultaten van de meeste concurrenten nog altijd lood in de vleugels hebben, zette Goldman Sachs in 2009 een winst neer van 12 miljard dollar en heeft het 16 miljard dollar aan bonussen uitgekeerd aan zijn 30.000 medewerkers. De Gold- manites waren al de koningen van Wall Street, nu zijn ze ook meester van de wereldfinanciën.

De pyromane brandweerman

Dat buitengewone succes heeft de instelling eens te meer in het centrum van de polemiek geplaatst. Geen wonder, zeggen sommmigen. “Met haar zin voor discretie, bijna geheimhouding, wekte de zakenbank altijd al heftige reacties op”, oordeelt een Belgische financier. “Voor sommigen belichaamt ze het ultieme succes, voor anderen manipulatie en hebzucht.” De bank wordt er deze keer van beschuldigd een belangrijke rol gespeeld te hebben in de crisis die Griekenland zich door zijn bodemloze schuldenlast (112 % van het bbp) op de hals gehaald heeft. De firma uit Wall Street zou ingewikkelde financiële instrumenten ontwikkeld hebben die de Griekse regering moesten toelaten om geld te lenen en tegelijkertijd de omvang van haar schuld en begrotingstekort te verdoezelen.

De feiten dateren van 2001. Toen Griekenland wou toetreden tot de eurozone, zou Goldman een deviezenswap ontworpen hebben, waarmee de regering tegelijk het Europese stabiliteitspact kon naleven en boven haar stand kon blijven leven. En passant zou Goldman Sachs 200 tot 300 miljoen dollar aan commissies op zak gestoken hebben voor deze – overigens perfect legale – constructie. Er is maar één probleem: sinds enkele weken wordt Goldman ervan verdacht op twee paarden gewed te hebben. ‘The Firm’, zoals ze in Manhattan genoemd wordt, zou tegen haar klant gespeculeerd hebben door massaal te investeren in credit default swaps op de Griekse staatsobligaties op een moment dat die nog niet te duur waren. Daarmee gokte ze op een staking van betaling door Athene. Het gaat zelfs zo ver dat de voorzitter van de Fed, Ben Bernanke, aankondigde dat er een onderzoek komt naar de operatie van Goldman Sachs. Na verscheidene dagen van stilzwijgen heeft Goldman elk wangedrag ontkend, maar wel toegegeven dat “de transparantienormen wel wat hoger mochten gelegen hebben”.

Fabrikant van financiële bubbels?

Eens te meer rijst dan de vraag: kent Goldman God noch gebod, of is het gewoon efficiënt? Voor Matt Taibbi, journalist bij het magazine Rolling Stone, is het antwoord duidelijk. In een reportage die in de zomer van 2009 gepubliceerd werd, vergeleek hij Goldman Sachs met een octopus die zich rond het mensdom gewenteld heeft en meedogenloos zijn zuignappen neerplant waar hij geld ruikt. Hij noemt Goldman Sachs onomwonden “een machine om speculatieve zeepbellen te blazen”, of het nu gaat om rommelhypotheken of technologiewaarden.

“Er kunnen inderdaad vragen gesteld worden bij de grote zwarte doos die Goldman Sachs in de loop van de jaren geworden is”, verklaart een financieel specialist. Is de makelaardij die in 1869 opgericht werd door een joodse schoolmeester uit Beieren, Marcus Goldman, en zijn schoonzoon Samuel Sachs, wel een eerbare zakenbank gebleven? Of heeft ze zich, zoals sommigen beweren, ontpopt tot een gigantisch speculatiefonds dat gokt op wisselkoersen, interestvoeten, vastgoed en grondstoffen? “We mogen het in elk geval niet vergelijken met de klassieke Belgische zakenbanken”, luidt het commentaar van een ingewijde in de stiel. Het grootste deel van de inkomsten is afkomstig van tradingactiviteiten voor rekening van derden, maar ook voor eigen rekening, en van investeringen in private equity, en steeds minder van advies bij fusies en acquisities.

Onder dekking van zijn statuut als investment bank is Goldman Sachs een groot, misschien wel het allergrootste hedge fund geworden. Het is in staat om de markt te manipuleren, zo bevestigen zelfs zijn tegenstanders. En het doet dat met altijd dezelfde modus operandi: Goldman zou een markt kunstmatig in beroering brengen vooraleer er massaal in te investeren en zich vervolgens terug te trekken voor ze uit elkaar spat.

Al die kritiek zou bijna doen vergeten dat Goldman Sachs heel wat kennis herbergt. De zakenbank heeft de reputatie de scherpste economische en financiële analyses te leveren. Of zijn we vergeten dat haar topanalist Abby Cohen in de jaren negentig de internetbubbel voorspelde? In november 2001 vond haar econoom Jim O’Neill de term BRIC uit (naar Brazilië, Rusland, India, China) om de nieuwe motoren van de wereldgroei aan te wijzen. En haar energie-expert Arjun Murti was in de lente van 2005 de eerste om te voorspellen dat een vat ruwe olie boven de 100 dollar zou stijgen. “Toen uiteindelijk de markt omkeerde, in de herfst van 2008, viel de prijs snel terug van 147 naar ongeveer 33 dollar per vat. Het slagveld lag vol kadavers”, klaagt de Franse journalist Eric Laurent. “Goldman had de ommekeer voorzien door posities à la baisse in te nemen, die een mooie winst opleverden.”

Belangrijkste begunstigde bij de redding van AIG

Sommigen gaan ver in hun aanvallen; zij stellen zelfs dat Goldman Sachs de financiële crisis in gang heeft gestoken. Eén ding is zeker: de zakenbank heeft zeer vroeg, lang voor de meeste van haar concurrenten, het zinkende subprimeschip verlaten. Reeds in december 2006 merkte de bank dat de Amerikaanse woningmarkt het begon te begeven. Financieel directeur David Viniar gaf toen zijn teams de raad om hun blootstelling aan risicohypotheken af te bouwen. Tegelijk nam de bank speculatieve posities à la baisse in op gestructureerde producten… die ze intussen bleef aanbevelen aan haar klanten. “Goldman won twee keer”, schrijft Charles D. Ellis in het boek The Partnership: The Making of Goldman Sachs. “Eerst omdat ze de verliezen vermeed die haar concurrenten wel maakten omdat ze bleven investeren in vastgoedactiva. En vervolgens omdat ze meerwaarde op zak stak dankzij de goede timing van haar dekkingsinstrumenten.”

Toch ontsnapte de bank ternauwernood aan de catastrofe. De speculatiebubbel spatte in de herfst van 2008 zo spectaculair uiteen dat ook zij getroffen werd. In die periode begonnen alle banken te wankelen. Op 15 september viel Lehman. De markt was bevroren. Over heel de wereld weigerden de financiële instellingen om elkaar geld te lenen. Merrill Lynch werd verkocht aan Bank of America. En de burcht aan 85 Broad Street leek plots niet meer zo solide: ze zag in vier dagen tijd 30 procent van haar beurswaarde wegsmelten

Gelukkig zaten de mannen van Goldman Sachs op de juiste plaats. Om zichzelf te redden werd het, net als Morgan Stanley, een commerciële bank zodat het toegang kreeg tot de kortetermijnfinanciering van de Fed. En Henry Paulson, de minister van Financiën onder George Bush, gaf zijn oude firma al dan niet bewust een mooi cadeau. Want de onverbiddelijke ‘Hank’ liet wel de eeuwige rivaal van Goldman Sachs vallen, maar snelde de verzekeringsreus AIG ter hulp, die bij Goldman voor 12 miljard dollar in het krijt stond.

‘Government Sachs’

In de Verenigde Staten zitten de anciens van de instelling overal. Aan het hoofd van de grootste hedge funds, in alle regelgevende instanties en vooral in het hart van de regering. Vandaar ook haar bijnaam ‘Government Sachs’. Naast Henry Paulson liepen er tijdens het presidentschap van George W. Bush ruim tien Goldman-boys rond in het Witte Huis. Op het hoogtepunt van de crisis werd het beheer over de zowat 700 miljard dollar van het het reddingsplan voor de Amerikaanse banken toevertrouwd aan Neel Kashkari, ex-bankier van Goldman Sachs. Ed Liddy, een partner in Goldman Sachs tot 2008, kreeg het voorzitterschap van AIG in de schoot geworpen. Robert Zoellick, de baas van de Wereldbank, komt van Goldman Sachs. John Corzine, gouverneur van de staat New Jersey tot eind 2009, was dan weer president van de bank van 1994 tot 1999. “Die man verpersoonlijkt het soort belangenvermenging dat ontstaat wanneer een financier overstapt naar de politiek en hij de firma die hij geleid heeft blijft bevoordelen”, beweert Eric Laurent. En zelfs in Europa ziet men dat anciens van Goldman eersterangsposities bekleden. Zo was de gouverneur van de Italiaanse centrale bank, Mario Draghi, ooit vicepresident van Goldman. En Otmar Issing, de gewezen econoom van de Europese Centrale Bank werd adviseur voor de bank, net als de betreurde Karel Van Miert, voormalig Europees commissaris voor Mededinging. “Goldman Sachs is een van de eerste banken die begrepen heeft hoe belangrijk de notie netwerk is”, hoort men in de wandelgangen van de concurrentie.

Machine

“Het is een ware oorlogsmachine”, zegt een in Londen gevestigde Belgische zakenbankier. “Goldman Sachs kan in alle uithoeken van de wereld teams mobiliseren die perfect weten wat de behoeften en de problematiek van de klant zijn. Presentaties, vergaderingen, onderhandelingen: alles is perfect geolied en tot op de millimeter nauwkeurig.” De firma spaart dan ook kosten noch moeite om de beste gediplomeerden te rekruteren.

De grootste talenten aantrekken is één ding, ze mee doen denken in de juiste richting een ander. Hoe dat gebeurt, wordt duidelijk voor wie de veertien business principles van de onderneming bekijkt. Het achtste gebod luidt: ‘Er is hier geen plaats voor wie zijn eigen belang boven dat van de onderneming plaatst’. ‘Teamgeest’, ‘uitmuntendheid’ en ‘dienstverlening’ zijn sleutelwoorden voor deze bankiers in donker kostuum en helder hemd, die dezelfde taal spreken en allemaal op elkaar lijken. “Je herkent ze vanop tien kilometer als ze uit het vliegtuig stappen”, spot een concurrent.

Het engagement van de medewerkers is totaal. Ze worden allemaal door de hiërarchie onderworpen aan een meedogenloze evaluatie. “Maar ook door hun collega’s en ondergeschikten”, zegt een gesprekspartner. Op de lauweren rusten is er dus niet bij. Constant is er de druk en de dwang om te herbronnen. Goldman is obsessief veeleisend voor zijn rekruten gedurende heel hun loopbaan, die dan ook vaak relatief kort is. Maar het vergoedt ze ruimschoots. In 2009 werd meer dan 16 miljard dollar aan bonussen uitgekeerd, meer dan 500.000 dollar per persoon.

In het hart van de markt

Maar vormt die ondernemingscultuur wel de ware verklaring voor de unieke status van de instelling? Door tegelijk tradingactiviteiten te verrichten voor haar klanten-investeerders en voor zichzelf, en strategisch advies te geven aan ondernemingen, zit ze midden in de economische en financiële wereld. In zoverre dat men er klaarblijkelijk niet omheen kan. “In een deal heb je Goldman Sachs maar beter aan jouw zijde staan”, vertrouwt een bankier ons toe. Voor sommigen lijkt de bank een pokerspeler die de kaarten van zijn medespelers kent. Goldman verdedigt zich met de uitleg dat het Chinese muren tussen zijn afdelingen heeft staan. Maar volgens een hardnekkig gerucht zou Goldman Sachs de directie van KBC van advies gediend hebben, terwijl op hetzelfde moment haar hedgefondsen het aandeel van de Vlaamse bank onder vuur namen.

Heeft Goldman dan geen scrupules? “Het is een ijzeren hand in een stalen handschoen”, zegt een concurrerende zakenbankier. En nog een ander wrang commentaar: “Door op jacht te gaan naar de allergrootste transacties, die synoniem zijn van rijkelijke commissies en informatie uit de eerste hand, gebruikt het zijn activiteiten als adviseur als entreekaartje om in de ondernemingen binnen te geraken, maar ook als vitrine om de magie van zijn naam in stand te houden”, luidt de analyse van een concurrent. “Desnoods door van de ene dag op de andere naar een tegenpartij over te stappen.” Hoewel Goldman al geruime tijd adviseur was geweest van de brouwerijkolos Inbev, stond het aan de zijde van Anheuser-Busch bij de fusie met de Leuvense brouwersgroep.

Het is dan ook overduidelijk dat de verwerking van informatie een van de sterke punten is. De kleinste inlichting die buiten opgevangen wordt, gaat meteen naar diegene die er het meeste nut kan uithalen. “De kennis over de trends, de kopers en de verkopers is enorm”, vindt een ancien van de bank. “Goldman kan het zich dan ook veroorloven om risico’s te nemen die andere banken niet aankunnen, gewoon omdat zij ze niet begrijpen.”

Door Sébastien Buron

In de Verenigde Staten zitten de anciens van Goldman Sachs overal.

Het achtste van de veertien bedrijfsprincipes luidt: ‘Er is hier geen plaats voor wie zijn eigen belang boven dat van de onderneming plaatst’.