De steen in de kikkerpoel

In 1997 lanceerde Jaap Rosen Jacobson, eigenaar van de Vlaamse Luchtvaartmaatschappij, een plan om vliegtuigfabriek Fokker te reanimeren. De financiering was omstreden. Een mysterieuze edelsteen van de Antwerpse diamantair Vasken Cavatti moest de Nederlandse vliegtuigindustrie redden.

Vasken Cavatti is een vooraanstaande Antwerpse juwelier. Zijn Armeense familie is al generaties lang actief in de juwelenhandel. Aanvankelijk in het vaderland, maar na de bloedige vervolging door de Turken in 1915 drijven ze handel vanuit het nabijgelegen Syrië. Vasken Cavatti vestigde zich in het begin van de jaren tachtig in Antwerpen, waar hij een keten van juweliers opbouwt: Jewel Palace (zie Trends, 25 juni 1998). De keten bestaat uit ruim twintig, in omvang bescheiden maar in kwaliteit exclusieve boetiekjes in het centrum.

Vlaggenschip van het Cavatti-imperium is de winkel Matisse. Van daaruit ontwerpt en verkoopt Cavatti zijn juwelen. Familieleden van Cavatti leiden Matisse-filialen in Genève, Moskou, Londen en Beverly Hills. Tot de vaste klantenkring behoort de royalty uit Saudi-Arabië, Brunei, Dubai en andere oliestaten uit het Midden-Oosten. “We hadden een winkel in Riad, maar die hebben we gesloten. De Saudi’s houden ervan om in Europa te kopen. De psychologie is belangrijk. Ze vertellen thuis graag: dit kocht ik bij Matisse in Genève,” vertelde de diamantair drie jaar geleden aan Trends.

Jaap Rosen Jacobson behoort niet tot Cavatti’s relaties. De publiciteitsschuwe ondernemer kleeft geen imago van glitter en glamour aan. Hij bezit weliswaar acht Fokker 50’s, maar die vormen de vloot van zijn VLM. Voor Rosen Jacobson geen privé-vliegtuig of miljoenenjacht. De Nederlandse zakenman is in eigen land vooral bekend om zijn veelzijdige investeringsactiviteiten in de jaren tachtig en begin de jaren negentig.

Het laatst kwam de 51-jarige investeerder in het nieuws met zijn vooralsnog mislukte pogingen om uit de as van het failliete Fokker een nieuwe vliegtuigfabriek op te zetten. In 1996 nam hij een participatie in de VLM, die toen met aandeelhoudersperikelen kampte. Een jaar later werd hij de enige aandeelhouder. Dat hij zich begin 1997 door Cavatti’s juweel liet verleiden, was dan ook niet om zijn vrouw te plezieren.

Geen nood aan referenties

Laten we even teruggaan in de tijd. In de zomer van 1997 zit de reddingsoperatie van het in maart 1996 ter ziele gegane Fokker in een cruciale fase. De onderhandelingen van de curatoren met serieuze overnamekandidaten als Samsung zijn afgeblazen, of hebben slechts de verkoop van een deel van de boedel opgeleverd _ zoals bij Stork. Particuliere initiatieven blijven steken in mooie woorden en loze beloften.

Dat lijkt ook te gelden voor de praatjes van Jaap Rosen Jacobson. Totdat in juli 1997 blijkt dat hij belangrijke roerende goederen op het Fokker-terrein op Schiphol-Oost heeft gekocht. En twee maanden later heeft hij een lege NV uit 1981 herdoopt tot Rekkof Restart (het spiegelwoord van Fokker). Daarmee wordt zijn poging om de failliete vliegtuigbouwer te reanimeren concreter dan die van zijn voorgangers. Met bruikbare onderdelen uit de inboedel wil Rosen Jacobson zelfstandig de productie van Fokker-70- en Fokker-100-toestellen opstarten. Behalve productieonderdelen heeft Rosen Jacobson ook een tiental gewezen Fokker-medewerkers overgenomen, onder wie cruciale figuren als het hoofd van de productie, de logistiekmanager en de marketingman. Het kantoor van Rekkof bevindt zich in een van de voormalige Fokker-panden, recht tegenover het kantoor waar de curatoren het faillissement afhandelen.

In november 1997 heeft Rosen Jacobson al veertig orders binnengehaald, en ook zou hij al contracten hebben gesloten met honderden bedrijven over de toelevering van de noodzakelijke onderdelen: vleugels, rompen, motoren, elektronica, onderstellen en mallen van staartstukken. Het benodigde geld komt voor een belangrijk deel uit zijn eigen portemonnee.

Begin 1995 heeft Rosen Jacobson zich voor ongeveer 23 miljoen euro (925 miljoen frank) laten uitkopen door investeringsmaatschappij Wolters Schaberg. Rekkof moet aan dat vermogen flink hebben geknaagd. Hoeveel heeft het hem gekost? “23 miljoen euro is ooit genoemd, maar dat is absolute nonsens,” antwoordt Rosen Jacobson. “U denkt toch niet dat ik al mijn geld verloren heb aan dat verhaal? Rekkof was niet meer dan een onderzoek, en aan een studietje kun je toch niet 23 miljoen euro verliezen?”

Behalve voor het door Rosen Jacobson zelf genoemde onderzoek, moest er ook betaald worden voor de aankoop en het onderhoud van het Fokker-materiaal, de huur van de panden en de betaling van het personeel. Daartegenover hebben nooit enige inkomsten gestaan.

De oprichter van Rekkof heeft wel berekend wat de ingebruikstelling van de vliegtuigfabriek zou gaan kosten. Daarvoor was ruim 340 miljoen euro (14 miljard frank) nodig.

Gerenommeerde Nederlandse banken en participatiemaatschappijen stonden niet te trappelen om deel te nemen aan het project. Dus is het niet vreemd dat, zoals een betrokkene bij Rekkof beweert, Rosen Jacobson in die tijd vooral werd bestookt door “onbekende lieden met allerlei fantastische financieringsplannen”. In de gegeven omstandigheden was een gebrek aan referenties geen belemmering om zaken te doen: Rekkof had snel en veel geld nodig.

Ook Vasken Cavatti wist dat Rosen Jacobson veel geld bezat, maar nog meer nodig had. Diamanten, besefte de geslepen Antwerpse koopman, zijn niet alleen interessant als belegging. Rekkof zou ze kunnen inzetten bij de benodigde miljoenenfinancieringen. “Sommige valuable assets met een grote waarde en een illiquide karakter kunnen inderdaad bruikbaar zijn in bepaalde structured finance-transacties,” doceert Rosen Jacobson. “De waarde van bijvoorbeeld een diamant wordt daarbij tijdelijk gebruikt voor een financiering van iets anders. Dit soort constructies is heel complex, omdat er voortdurend waardes of vorderingen op waardes worden verschoven tussen verschillende vennootschappen of stichtingen. Bij internationale zakenbanken zijn dit soort transacties niet uitzonderlijk.”

Hij wekt de indruk die “complexe constructies” tot in de vingers te beheersen. Maar hij ontkent in eerste instantie dat de diamant van Cavatti een rol heeft gespeeld in een financieringsplan voor Rekkof. Als kenner van de diamanthandel weet hij hoe risicovol die stenen als onderpand zijn. Rosen Jacobson: “Het is niet gebruikelijk om de identiteit van eigenaren te onthullen. Van geen enkele grote diamant ter wereld, met uitzondering van die van de koningin van Engeland, is bekend wie hem bezit.” De gedroomde vliegtuigbouwer wil niet zeggen of Vasken Cavatti een partner van hem is. En evenmin of hij de medebezitter is van een van diens diamanten.

Betrokkenen bij de mislukte financiering van Rekkof en deskundigen uit de Antwerpse diamantwereld bevestigen echter dat Rosen Jacobson in ieder geval met Cavatti eigenaar is gewéést van een van ‘s werelds beroemdste diamanten: de Lal Quila. Via Kokkel Trading & Finance, een Luxemburgse vennootschap die werd gebruikt om de doorstart van Fokker te financieren, kocht Jaap Rosen Jacobson begin 1997 voor naar verluidt twaalf miljoen dollar 50% van de Lal Quila.

Steentje van 87 miljoen dollar

Slechts weinigen hebben de blauwgroene edelsteen met eigen ogen gezien, maar iedere kenner krijgt alleen al bij de naam kippenvel. Net als bij The Star of Africa, nog altijd de grootste geslepen diamant ter wereld. Deze 530-karaats siert al sinds jaar en dag de scepter van de Kings and Queens of England.

Volgens een rapport van het International Gemmological Institute in Antwerpen weegt de Lal Quila 70,11 karaat “ongeveer 14 gram” en is hij geslepen in de ronde tolvorm van een briljant met de afmetingen 26,16 bij 26,82 bij 15,63 millimeter. In een bijlage wordt benadrukt dat de steen van natuurlijke origine is. De eigenaren moeten hebben getwijfeld aan de echtheid van de steen, want de authenticiteit ervan wordt in juli 1995 bevestigd door professor Jef van Larduyt, hoogleraar natuurkunde en kristallografie aan de universiteit van Antwerpen.

Hoe dan ook, de Lal Quila duikt in de tweede helft van de jaren negentig in België op. De Antwerpse diamantdeskundige Eddy Vleeschdrager heeft de steen met eigen ogen gezien en door zijn vingers laten gaan. “Een uitzonderlijke edelsteen van een prachtige groene kleur,” laat hij weten. “Een diamant die zich onderscheidt in gewicht en kwaliteit.” Voor “zijn opdrachtgevers” reisde Vleeschdrager twee jaar geleden naar Genève om de steen te helpen taxeren. Daar werd hij bewaard in een hermetisch vergrendelde bankkluis. In een verklaring van 15 juli 1999 is te lezen dat Vleeschdrager de waarde op 1,25 miljoen dollar per karaat taxeerde. Dat komt neer op 87,6 miljoen dollar voor de hele steen. Hoewel in een door hem verzonden rapport over de steen de geadresseerde met zwarte stift onleesbaar is gemaakt, zegt Vleeschdrager niet te weten van wie de diamant is en waar deze zich nu bevindt. “Vermoedelijk in een bankkluis in Antwerpen.”

Als Vleeschdragers taxatie juist is, en als het klopt dat Rosen Jacobson 12 miljoen dollar betaalde voor de helft van de steen, dan heeft de Rekkof-oprichter een goede deal gesloten en binnen drie jaar een rendement behaald van bijna 400%. De vraag blijft echter of Rosen Jacobson de steen bezit.

“Ik heb er op een vage manier nog wel iets mee te maken,” zegt hij, “maar ik kan en ik wil er verder niets meer over zeggen. Natuurlijk ken ik de participanten die met deze steen te maken hebben, maar ik weet er heel weinig van. Ik heb dat ding nooit gezien.” Rosen Jacobson heeft hoorbaar moeite om zijn betrokkenheid met de Lal Quila te verklaren.

Of te verhullen, want geen enkele keer noemt hij de steen bij naam. Consequent heeft hij het over “die zogenaamde diamant”. En op de vraag of de Lal Quila een rol heeft gespeeld bij de pogingen om Rekkof van de grond te krijgen, is het antwoord ontwijkend. “Nee. De diamant is nooit het hart geweest van de financiering van Rekkof. Hij heeft een bijrol gespeeld, maar geen serieuze. Hij was onderdeel van een veel ruimere transactie waar ik slechts zijdelings bij betrokken was.”

Mistig onderpand

De verklaring van Rosen Jacobson strookt niet met een uitspraak van het Amsterdamse gerechtshof van 9 november 2000. Daarin oordeelt het hof over een conflict tussen de eerder genoemde Luxemburgse vennootschap Kokkel Trading & Finance van Rosen Jacobson, en de Zwitserse financieringsmaatschappij Zero Finanz. Uit het document blijkt dat Rosen Jacobson voor de financiering van Rekkof in het najaar van 1997 contact had met de Zwitserse financier Joe Gersbach en diens Nederlandse adviseur Emanuel Naarden. “Op initiatief van Gersbach,” benadrukt diens Amsterdamse advocaat Boudewijn van Maarschalkerwaart. “Gersbach had in de zomer van 1997 in de kranten gelezen over de Fokker-plannen en bedacht een plan om dat initiatief te financieren.”

Dat idee bestond uit een ambitieus investeringsprogramma dat vóór 15 december 1997 300 miljoen dollar zou moeten opleveren. Daartoe hadden Gersbach en Naarden de gelegenheidsmaatschappij Zero Finanz AG opgericht.

Het grote probleem in de overeenkomst tussen Rekkof en Zero Finanz was echter dat Rekkof in de ogen van de Zwitsers niet de benodigde inleg van 38 miljoen dollar kon opbrengen. Dit wordt in de uitspraak bestreden door het hof. Dat stelt dat Rosen Jacobson gemotiveerd heeft uitgelegd dat Gersbach en Naarden genoegen hebben genomen met een inleg van 38 miljoen dollar “in de vorm van een depot van een (mede aan Rosen Jacobson toebehorende) groene diamant met een veel hogere waarde dan de 38 miljoen dollar”.

“Vanaf hier neemt het verhaal cowboy-achtige proporties aan,” zegt advocaat Van Maarschalkerwaart. “Persoonlijk heb ik nooit kunnen geloven dat een gerenommeerde zakenman als Rosen Jacobson met een diamant op de proppen is gekomen waarvan de waarde wordt betwist. Ik ben het met mijn cliënten eens als zij twijfelen aan het bestaan van de diamant, aan de toegekende waarde ervan en vooral aan de beschikkingsbevoegdheid van Rosen Jacobson.”

Tijdens het proces, dat sinds februari liep, heeft Rosen Jacobson het document van de Belgische diamantdeskundige Vleeschdrager laten zien, waarin de Lal Quila op ruim 87 miljoen dollar wordt getaxeerd. Van Maarschalkerwaart hecht er weinig waarde aan. “Die meneer Vleeschdrager heb ik nooit enig gezag toegedicht.” Zero Finanz’ belangrijkste bezwaar was dat Rosen Jacobson nooit adequaat heeft kunnen aantonen dat hij eigenaar van de steen was. Daarover heeft hij verschillende en vage verklaringen afgegeven.

“Het was maar een ideetje”

Rosen Jacobson reageert geïrriteerd op vragen over de rechtszaak en over de diamant. “De diamant was onderdeel van een ingewikkelde transactie. In dat kader ben ik er inderdaad heel even eigenaar van geweest. Maar dat was juridisch, niet economisch.” Om er cryptisch aan toe te voegen: “Je kunt eigenaar van iets zijn zonder dat je er werkelijk eigenaar van bent.” Het financieringsplan van Joe Gersbach heeft Rosen Jacobson naar eigen zeggen nooit serieus genomen. “Dat was iemand die eens aan kwam waaien met een ideetje. Dat heeft hij vervolgens uitgewerkt, omdat ik weleens wilde zien wat het waard zou zijn. Al na anderhalve maand bleek dat zijn plan schromelijk zou mislukken. Ik heb er in het hele Rekkof-verhaal nog geen tien procent van mijn aandacht aan besteed. Gersbach en Naarden presenteren hun constructie als de essentie van de Rekkof- financiering. Maar dat is het nooit geweest.”

Naast het plan-Gersbach speelden er volgens hem nog “vier andere heel serieuze” onderhandelingen om Rekkof te financieren. Welke? “De contracten die ik met andere partijen heb gemaakt zijn geheim, dus daar kan ik niets over zeggen.” Een reactie zal vermoedelijk pas volgen als ook details van deze plannen zijn uitgelekt.

En Rekkof? Volgens de laatste berichten zijn er nog twee werknemers in dienst die weinig anders doen dan de kostbare zaken te bewaken op de inmiddels nieuwe locatie op de luchthaven van Lelystad. Verder is het alweer bijna drie jaar stil rond de wedergeboorte van de Nederlandse vliegtuigindustrie. Al klinkt er voor het eerst tijdens de telefoongesprekken een iets minder afgemeten toon door in wat Rosen Jacobson zegt. “Als u wilt weten of de financiering van Rekkof nog steeds mogelijkheden biedt en kan worden uitgevoerd, is het antwoord: ja. Het gaat heel goed met Rekkof.”

Philip de Wit Wijnen

Eigenaar van Vlaamse Luchtvaartmaatschappij zou wereldberoemde diamant hebben gebruikt om redding van Fokker te financieren.

Rosen Jacobson had snel geld nodig. Een gebrek aan referenties was geen belemmering om zaken te doen.

Betrokkenen bevestigen dat Rosen Jacobson en diamantair Vasken Cavatti eigenaar zijn gewéést van een van ‘s werelds beroemdste diamanten.

Het grootste bezwaar van medefinancier Zero Finanz’ was dat Rosen Jacobson nooit adequaat heeft aangetoond dat hij eigenaar van de steen was.