De stakeholders van de Big Mac

DE NIEUWE BIG MAC is er. Dezelfde als vroeger, maar veel groter. Toen ik die reclame zag, besefte ik dat niet alle bedrijven het welzijn van hun klanten nastreven. Dat soort junkfood heeft een waanzinnig caloriegehalte, werkt net daardoor verslavend en we eten nu eenmaal op wat op ons bord ligt. Waarom moest de Big Mac dan nog wat groter?

De bedrijfspers vond het best boeiend om tijdens de komkommertijd te koppen dat ondernemingen er niet alleen zijn om winst te maken. Vijftig CEO’s legden nog eens uit dat bedrijven er zijn om op een evenwichtige manier hun stakeholders te dienen. The Economist zette het onderwerp zelfs op zijn omslag. Het economische weekblad hanteert al jaren de Big Mac-index om de reële sterkte van een munt te bepalen. Ik gebruik nu diezelfde lekkernij om te toetsen of bedrijven echt bekommerd zijn om hun stakeholders. Wilt u nog wat voorbeelden? Willen bedrijven rechtvaardige belastingen te betalen of zo weinig mogelijk belastingen? Is vier werknemers vervangen door een robot positief of negatief voor een onderneming?

DE AANDACHT VOOR ALLE belanghebbenden – en niet alleen voor de aandeelhouders – is in de Verenigde Staten vooral ingegeven door de almaar stijgende populariteit van ‘linkse’ Democraten. Stel je voor dat zij aan de macht komen: wat staat er het bedrijfsleven dan te wachten? Ik ben graag heel duidelijk ter zake: het doel van een bedrijf is economisch rendement. Punt. Dat loochenen vertroebelt de discussie. Zorg er in godsnaam voor dat de som van je economische output groter is dan de som van je economische input. Bedrijven die permanent verlies maken, gaan failliet, verliezen zo hun licence to operate of worden in corrupte regimes de hand boven het hoofd gehouden.

Maar stellen dat een bedrijf als enige doel heeft winst te maken, betekent absoluut niet dat er geen dwingende randvoorwaarden zijn die het dient te respecteren. De winst, de aandelenkoers en het rendement zijn helder. De randvoorwaarden zijn veel te vaag en kunnen nooit door de bedrijven zelf worden bepaald.

DAARIN LIGT HET VERSCHIL tussen kapitalisme en vrije markt. In het kapitalisme hebben de eigenaars van bedrijven een bijna onbeperkte vrijheid om de randvoorwaarden te omzeilen. In extreme mate bepalen zij die vaak gewoon zelf. De politieke macht ligt dan bij de beurs en het economische systeem van de vrije markt. De vrijheid van ondernemen wordt dan – opzettelijk? – verward met maatschappelijke vrijheid.

In een vrije markt is iedereen economisch vrij te produceren, winst te maken, rijk te worden en te consumeren, liefst zo veel en zo goedkoop mogelijk. Maar daar stopt de vrijheid. De maatschappij – bijvoorbeeld als spreekbuis van de toekomstige generaties – moet strikte grenzen opleggen. Wie die overtreedt, verliest evenzeer zijn licence to operate als wie zijn schulden niet kan betalen.

HET IS ONTROEREND om te lezen hoe idealisten almaar proberen uit te leggen hoe respect voor medewerkers, de ethiek, het algemeen welzijn en het milieu wel moet leiden tot bedrijfseconomisch succes. Maar veel succesvolle bedrijven lopen op de meeste gebieden netjes de boordjes eraf. Bedrijven leven niet in een economisch vacuüm. Maar het omgekeerde is echt niet waar: bedrijven die netjes hun maatschappelijke verantwoordelijkheid opnemen, zijn daarom niet automatisch economisch succesvol. Beide zaken hebben bijzonder weinig met elkaar te maken.

Het is net daarom dat de verantwoordelijkheid voor de randvoorwaarden bij de maatschappij ligt, en niet bij de bedrijven zelf, want zij hebben slechts één doel: economisch succesvol zijn – dat maakt ze net zo aanstuurbaar – en zo hun aandeelhouders dienen. Maar dat ene doel kan nooit een vrijgeleide zijn om andere stakeholders in de vernieling te rijden. Het is niet aan de ondernemingen, maar aan die andere stakeholders om dat met kracht duidelijk te maken. En liefst niet te veel Big Macs te eten.