“De recessie is voorbij, de crisis blijft duren”

Twijfels over de kredietwaardigheid van grote kleppers als het Verenigd Koninkrijk, een handelsconflict tussen Europa en China, en zeepbellen overal. Peter De Keyzer, hoofdeconoom van Petercam, zet de wolfijzers en schietgeweren van 2010 op een rijtje.

In de jaren voor het uitbreken van de grote crisis was voorspellen gemakkelijk. Wie 2 procent economische groei en 2 procent inflatie voorspelde, zat er doorgaans niet ver naast. Je moest er wat bijdoen als de conjunctuur rugwind had, en wat beknibbelen als het wat minder ging. De klap van 2008 heeft brutaal een punt gezet achter dit tijdperk van stabiliteit. Een nieuwe depressie werd op het nippertje vermeden in 2009, maar dat gebeurde niet zonder bloed, zweet en tranen. De naschokken van de crisis en van het grootschalige ingrijpen door de overheid schudden de scenario’s regelmatig door elkaar in 2010. Kandidaten zijn er genoeg om de boel weer grondig te verzieken, of wie weet, op te vrolijken. Peter De Keyzer, hoofdeconoom van Petercam, is uw gids in het mijnenveld waartussen de beleidsmakers moeten laveren. In Dubai ging al een woestijnmijn af en de lont aan de Griekse bom knispert.

TRENDS. Zetten Dubai en Griekenland de toon voor 2010? Moeten we vrezen dat er volgend jaar nog meer landen hun schulden niet meer kunnen aflossen?

DE KEYZER. “Met de grootste recessie en financiële crisis sinds de jaren dertig en met de grootste reddingsoperatie uit de geschiedenis, is het ondenkbaar dat er geen gevolgen op langere termijn zijn, waaronder een groter risico op schuldproblemen van landen. Behalve Griekenland zijn ook Ierland en Spanje niet buiten schot. Ierland zit ogenschijnlijk in slechtere papieren dan Griekenland, maar de Ierse regering kan en wil ook bijzonder hard ingrijpen om orde op zaken te stellen. Maar Griekenland? De vraag is wie daar tussenbeide komt, het IMF of de Europese Unie. Een actie van het IMF zou een blamage zijn voor Europa. Griekenland wordt een cruciale test. Neemt de Europese Unie het voortouw in een gecoördineerde actie of nemen landen als Duitsland afstand van het zuiden van Europa?

“Maar de grote vraag is wanneer de kredietwaardigheid van de VS en het Verenigd Koninkrijk ter discussie komt te staan. Vooral de situatie in het Verenigd Koninkrijk is zorgwekkend, meer dan in de VS. De Britten hebben de grootste budgettaire stimulus toegediend aan de economie, maar toch krimpt de economie er nog. De aanslepende recessie plaatst vraagtekens achter de schuldpositie van de Britse overheid, terwijl de VS van hun reputatie genieten een schuldpositie snel te kunnen afbouwen. Opmerkelijk ook, het zijn de rijke industrielanden die zich diep in de schulden steken, tot gemiddeld 100 procent van het bpp, terwijl de overheidsschulden van de groeilanden zelfs afnemen de volgende jaren. We zullen nog een generatie moeten leven met hoge overheidsschulden.”

Welk economisch herstel mogen we verwachten in 2010?

DE KEYZER. “Een redelijk herstel, ietsje minder in Europa, iets beter in de VS. In 2011 verwachten we weer een groeivertraging, eventueel zelfs een nieuwe recessie, als de budgettaire en monetaire stimuli uitdoven.

“In 2010 is de recessie in Europa voorbij, maar de crisis blijft duren omdat de werkloosheid nog heel het jaar oploopt. In Europa staat de consument daarom nog niet op om het herstel op sleeptouw te nemen. De VS kunnen dan weer aangenaam verrassen. De bedrijven staan er op het punt om weer aan te werven, wat de koopkracht ondersteunt op een moment dat de budgettaire stimuli afgebouwd worden. De Amerikaanse bedrijven hebben meer dan 7 miljoen mensen ontslagen. Nu merken ze dat ze volk te kort komen. Europese bedrijven hebben minder mensen aan de deur gezet, maar werven ook veel minder aan de volgende jaren. De jongerenwerkloosheid wordt daarom weer een belangrijk thema. Als je bedrijven aanmoedigt om de bestaande jobs te behouden, dan vallen de nieuwkomers op de arbeidsmarkt uit de boot. En de jongerenwerkloosheid wordt weer een vals argument ter verdediging van het brugpensioen. Het is onzin dat de afvloeiing van oudere werknemers plaats maakt voor jongere krachten.”

Zal in een omgeving van oplopende werkloosheid protectionisme de kop opsteken en de globalisering van de wereldeconomie een halt toe roepen?

DE KEYZER: “In een omgeving van lage groei en oplopende werkloosheid kan Europa niet langer tolereren dat China hier via een kunstmatig zwakke munt jobs en groei wegkaapt. China moet beseffen dat de Europese kruik te water gaat tot ze barst. Ik verwacht volgend jaar al een handelsconflict tussen Europa en China.

“In het beste geval krijgen we een internationaal toezicht op de financiële stabiliteit en eerlijke handelsstromen in de wereldeconomie. Een soort van global governance, ja, al is dat vandaag nog meer dan een brug te ver. Maar zonder deze internationale samenwerking raken we nooit uit de crisis. Of er komt globaal toezicht op de financiële stabiliteit, of de globalisering heeft haar beste tijd gehad. Dan zetten we ons decennia terug in de tijd. Een akkoord in Kopenhagen kan een katalysator worden. Als een probleem als de opwarming van de aarde aangepakt kan worden, is dat misschien ook mogelijk voor een stabielere wereldeconomie.”

Moet de stabilisering van de overheidsschulden, of toch uitzicht daarop, de grootste prioriteit zijn in 2010?

DE KEYZER. “Als de obligatiemarkten panikeren bij nog een Griekenland of Ierland, en de rente op lange termijn stijgt fors, dan is dat een van de slechtst mogelijke scenario’s voor de economie. Een nieuwe zware recessie is dan gegarandeerd. Desnoods kopen de centrale banken daarom overheidsschulden op om de rente laag te houden. Maar waar zijn we dan mee bezig? Het vermijden van een depressie op kortere termijn is dan het enige wat we bereikt hebben. Als de centrale banken merken dat de overheden de schulden tijdig en geloofwaardig willen terugdringen, dan zijn zij bereid dat proces te begeleiden met een soepel monetair beleid. Zo’n pact tussen de regeringen en de centrale banken is nodig. In de VS kunnen Obama en Bernanke elkaar vinden, maar in Europa gebeurt het overleg tussen Trichet en… zestien andere eurolanden. Als je de consument een perspectief biedt dat de overheidsschulden onder controle zijn, dan kan de sanering van de overheidsfinanciën de economie ondersteunen. Maar geen enkel land is al zover. En de obligatiemarkt zal daar op een gegeven moment op reageren, zoals melk die lang opgewarmd wordt plots begint te koken. Zodra het herstel wat steviger in de schoenen staat, moeten de overheden dus durven te saneren en moeten de centrale banken in de opgaande fase de rente hoog genoeg optrekken. Groei moet weer van innovatie komen, van nieuwe technologie, van hogere productiviteit in plaats van nog meer krediet en goedkoop geld.”

Doen we volgend jaar al een stap in die richting?

DE KEYZER. “Neen. De Amerikaanse centrale bank zal weer veel te laat de rente optrekken, omdat de risico’s van te vroeg de rente op te trekken veel groter zijn dan dat te laat te doen. We gaan dus de volgende twee jaar overal zeepbellen zien. Sommige denkbeeldig, anderen echt. De beurzen in de groeilanden zijn al fors gestegen, maar de waardering is nog verdedigbaar. Als ik op termijn twee zeepbellen zie, dan zijn het overheidsobligaties, door de hoge overheidsschulden, en op iets langere termijn goud. Ik zie het goud niet snel zakken zolang er veel ongerustheid is over de stabiliteit van de wereldeconomie, maar de hausse van het goud is het gevolg van speculatie op instabiliteit. Dat kan nog een tijd doorgaan, tot de Fed bereid is om de economie pijn te laten lijden om haar te doen afkicken van haar kredietverslaving.”

De vraag waar iedereen zit op te wachten: wat doen de westerse beurzen in 2010? Zijn de aandelenkoersen niet te veel vooruitgelopen op het herstel?

DE KEYZER. “De markten reageren nog slecht op slecht nieuws, en dat is positief. De correcties maken het beursherstel geloofwaardiger. De grote beursrally tussen maart en september was een opluchtingrally, en intussen is er ook zicht op een groot winstherstel bij de bedrijven, omdat de kostenbasis is afgestemd op een depressie terwijl de omzet er een is van een bescheiden herstel. Vanaf midden 2010 is wel een stevige correctie mogelijk als de fiscale en monetaire stimuli op hun einde lopen, de rente wat stijgt en zeepbelvrees de kop op steekt.”

Overleeft de euro 2010?

DE KEYZER. “De vraag wordt gesteld, maar ik zie het nog niet tot een crisis komen. Scenario’s over een uitstap van Griekenland of Italië zullen de revue passeren, maar dat zou voor deze landen gelijk staan met financiële zelfmoord. Het is eerder waarschijnlijk dat landen als Duitsland en Frankrijk, die hun reputatie hebben geleend aan de euro, de fratsen van de zuiderse landen beu worden. De kans is bijna nul, maar Duitsland stapt eerder uit de euro dan Griekenland. Het grote probleem is dat Duitsland geen macht heeft om orde op zaken te zetten in Griekenland. Er is een monetaire unie, maar geen politieke unie. Er is meer interne discipline nodig om op langere termijn de muntunie slaagkansen te geven. Eigenlijk heb je nu een soort van ‘euro-plus’ nodig, met strenge criteria voor wie bij deze selecte club wil horen. Dat was indertijd ook de stok achter de deur om landen als België of Italië aan het saneren te krijgen. Vandaag is die stok er te weinig. Maar als we zelfs van deze crisis geen gebruikmaken om te hervormen, dan zullen we het in België nooit doen.”

door daan killemaes . foto’s jonas hamers reporters

“Griekenland wordt een cruciale test. Neemt de EU het voortouw in een gecoördineerde actie of nemen landen als Duitsland afstand van Zuid-Europa?”