De paleisrevolutie van Mark Eyskens

Het Paleis der Academiën is een onderbenut versiersel in Brussel. Mark Eyskens, de nieuwe voorzitter van de Academie, belooft een paleisrevolutie. De Academie wordt een club met minder grijze professoren en meer politici, ondernemers en burgers. U kunt er bijvoorbeeld leren dat de wetenschappelijke onderbouwing van de Kyoto-normen zeer precair is.

Is er voor ondernemers iets op te steken over bio- technologie, kernenergie, computers en nieuwe materialen in een classicistisch paleis van een keizerin uit de Oostenrijkse tijd? Het antwoord wordt stilaan: ja. Het Paleis der Academiën in Brussel is het optrekje van de Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten.

De Academie werd in 1772 opgericht onder de Oostenrijkse keizerin Maria-Theresia. De leden presteerden voortreffelijk in hun vak en het leeuwendeel bestaat uit professoren-emeritus, behalve in de klasse van de kunsten. De Vlaamse academie voor de letteren heeft een aparte vestiging in Gent, maar de academie voor de wetenschappen en die voor de geneeskunde zijn gehuisvest in het paleis. De Vlaamse en de Franstalige academies zijn gesplitst en leven kriskras in hetzelfde majestueuze gebouw aan het Koninklijk Paleis. De voorzitter van de Academie wisselt om de twee jaar en de secretaris om de tien jaar. Nic Schamp, hoogleraar scheikunde aan de Universiteit Gent, werd in 1998 verkozen als vast secretaris.

Jonge Vlaamse academici kijken spottend én chagrijnig naar de Academie. Moet je valse tanden, grijs haar en een dikke leesbril hebben voor je daar ernstig wordt genomen? Mark Eyskens (69), de nieuwe voorzitter van de Academie, lacht zuinig: “Ik ken onze benepen faam en wil een vernieuwing.” Eyskens werd in 1987 lid van de klasse van de menswetenschappen.

Mark Eyskens noemt de financiering van de Academie uitermate bedenkelijk. De begroting voor de werkingskosten is 750.000 euro. Van de dertien medewerkers zijn er slechts zeven effectief in dienst, ze hebben een disparaat statuut en worden ter beschikking gesteld door het ministerie van Onderwijs. “Minister Marleen Vanderpoorten (VLD) luisterde naar onze vraag om een budgetverhoging en een enveloppefinanciering en reageerde niet afwijzend,” meldt CD&V’er Eyskens. “Ik heb haar ook gevraagd: waarom doet u niet vaker een beroep op ons? In Nederland heeft de Academie een belangrijke pre-adviesfunctie voor beleidsvraagstukken. Ook aan de Vlaamse regering en de parlementairen kunnen we diensten bewijzen. Ik denk aan de Academie als een Wetenschappelijke Raad voor het Beleid, zoals in Nederland. Een schriftelijk voorstel gaat de deur uit.”

Politiek, ondernemers en burgers

Universiteiten zijn bekende haarden van vernuft, Academiën van wetenschappen zijn onbekende haarden van datzelfde vernuft. Hebben zij een roeping in 2003 of mag de sloophamer aanrukken? Academiën grossieren in de hogere wetenschap en brengen daarom onderzoekers samen voor lezingen, debatten en zittingen. De Vlaamse academie heeft een exquis publicatieprogramma, een nieuwe halfdochter die lid is van de selecte kring van Institutes of Advanced Studies en concrete plannen om de politiek, de ondernemers en de burgers dichter bij de wetenschappen te brengen. Voorzitter Eyskens legt contacten met de meerwaarderadiozender Klara en droomt van meer zichtbaarheid door een uitgestoken hand naar het immer populaire VRT-radioprogramma ‘Jongens en Wetenschap’. De Brusselse afdeling van de Club van Rome is gast van de Academie voor haar eerste lezingenreeks. Causerieën zijn brood en boter voor de Academiën: in het Verenigd Koninkrijk organiseert de Royal Geographic Society wegens de stijgende belangstelling lezingen over een brede waaier van onderwerpen tot ver in de provincie. Mark Eyskens publiceerde in 2002 het boek ‘Leven in tijden van godsverduistering’ en hoopt vurig daarover te debatteren met vrijzinnigen in de Academie. De tweede Trends CEO Summit heeft op 19 maart plaats in het paleis en is een omhelzing van de ondernemers.

De Vlaamse academie plant colloquia van een halve dag met een publiek besluit. Eyskens: “Kernenergie, en meer bepaald de recente wet over de kernuitstap, is schitterend om bij de Academie te bediscussiëren. Vuurwerk gegarandeerd.” Het tweede thema op de verlanglijst is de migratie, bekeken door medici, psychologen, demografen, sociologen. En verder? Mark Eyskens: “Wat wordt er van het Nederlands door de ombouw naar het Angelsaksische systeem van bachelors en masters? Het Vlaams parlement werkt aan een decreet waarvan de strekking is dat de bachelorsgraad gedoceerd wordt in het Nederlands en in de mastersgraad kan Engels tot maximaal 20 %. Dat moeten we samen bekijken met de Nederlanders.” Een derde onderwerp werd door professor Herman Deleeck gesuggereerd voor zijn dood: een studieronde over de invloed van de media op de opinievorming. “Die wens zullen we vervullen,” bevestigt Eyskens.

Geen politieke rellen

De Academie is pluralistisch en als de dood om in politieke rellen te verzeilen. Eyskens: “Probeer maar eens namen van academici onder een open brief te krijgen: voor elke punt en komma moet je vechten, maar we versagen niet. Neem de genetisch gewijzigde gewassen, toch wel essentieel voor de wetenschappen in België en het bedrijfsleven. Of euthanasie. Zoiets ligt gevoelig, maar onder de banier van de wetenschappelijke objectivering kan er meer.”

De nieuwe voorzitter verdedigde in de voorbije dagen zijn beleidsplan bij de drie klassen en de 150 genoten van de Theresiana, de plechtige naam van het wetenschappelijke genootschap. “Ik begin niet van nul. Secretaris Nic Schamp is goed bezig en mijn voorgangers Storme, Van de Velde en Bruynseraede duwden de Academie naar relevantie. Ik pleit voor een snellere verjonging, een herfinanciering, meer debat en een federatie van de Academiën in Vlaanderen.”

Het Paleis der Academiën is het mooiste classicistische gebouw van België, met een troonzaal en stallingen uit de tijd van de prins van Oranje, zijn bekendste logé. De stallingen zijn onder toenmalig minister Jos Dupré herbouwd tot vergaderruimten en studiecellen. Het parket van het paleis haat stoelpoten en daarom worden bij de grote vergaderingen matten uitgerold. Een vestibule in het paleis is een heus voorportaal, een marmeren trap geen plastic spul. Waar de paarden hinnikten, studeren vandaag de Fellows van het Vlaams Academisch Centrum ( Vlac), een jonge dochter van het wereldnetwerk van de Institutes of Advanced Studies.

Bekwame dames

In 2002 waren er 275 vergaderingen met een wetenschappelijke inslag. Prominente wetenschappers ontvingen een Gouden Penning, bijvoorbeeld Peter Piot en dr. Paul Janssen. Met Brepols Publishers wordt een Biografisch Woordenboek uitgegeven. De uitgave van de diplomatieke telexen, ministeriële nota’s en beleidsbrieven, gestart onder wijlen buitenlandminister Pierre Harmel, over de Benelux, de Europese Unie, de Navo, is een taaie en fundamentele bijdrage tot politieke kennis. Mark Eyskens: ” Achille Van Acker voer een zeer nationalistische koers en bekampte het afstaan van soevereiniteit aan de eurocraten.”

Mark Eyskens eist meer belangstelling voor de rekrutering van de leden, de Academie moet verjongen: “Alleen zoeken onder de emeriti is fout, de jongere hoogleraren hebben talent en horen hier te zijn. De vrouwen ook: aan de Vlaamse universiteiten zijn de dames ondervertegenwoordigd, slechts 7 à 8 % van de profs is een vrouw. Een bekwame dame heeft statistisch gezien een grote kans om haar carrière te beëindigen aan de Academie.”

Het grootste project van Mark Eyskens is de samenwerkig van de drie Vlaamse Academiën: “Ik wil die bereiken op een pragmatische manier en de wetten kunnen nadien de situatie versterken.” De bedoeling is om een federatie van de drie academiën en Cawet – een verbonden genootschap van ingenieurs en technologen – te stichten. Mark Eyskens: “Met die krachtenbundeling staan we sterker om te drukken op het beleid en verhogen wij ons soortelijk gewicht tegenover de universiteiten.” Mark Eyskens wil rond de nieuwe federatie een cirkel van vrienden leggen om bredere talenten te mobiliseren.

Jaloerse professoren

De verhouding tussen de Academie en de universiteiten is gespannen. Elke professor ambieert een zetel in de Academie, maar door het beperkte aantal plaatsen en de evenwichten tussen de universiteiten en de disciplines zijn er velen geroepen en weinigen uitverkoren. Dat doet bij de gebuisden azijn vloeien: “Ach, de Academie, mijn beste, dat is een nevenzaak.”

Hoe dansen de vrijzinnigen en de katholieken in de Academie? “Simpel: op basis van het gezond verstand,” zegt Eyskens. “Als de ene strekking te veel vertegenwoordigd is, flikkeren de rode lichten. Jaarlijks worden drie à vier nieuwe leden gecoöpteerd en dat gebeurt in een verdraagzame geest. Omwille van die coëxistentie hebben de goede kandidaten van de KU Leuven statistisch minder kans dan de goede kandidaten van de VUB en de Universiteit Antwerpen.”

Academiezaak is soms heel even staatszaak. In 1939, ondanks de sombere internationale toestand, viel de eerste regering- Spaak over de benoeming van de flamingantische geneesheer Adriaan Martens tot lid van de Academie voor geneeskunde.

De Academie komt zelden in de actualiteit of er moet iets ontzettends gebeuren. Premier Guy Verhofstadt ( VLD) deed de Belgische leden, de perpétuels, steigeren door zijn plan om van het Paleis der Academiën het Witte Huis van de premier te maken. Eyskens: “De wens van de premier was nonsens en het protest succesvol. Het paleis is van buiten en van binnen geklasseerd en het komt niet meer in aanmerking voor afbraak of verbouwingen met schotten en muren.”

Mark Eyskens hoopt dat de Academie meer interdisciplinair zal worden. “Onlangs sprak een filoloog over de overeenstemming en de verschillen van de Romaanse talen en hoe je via de wetten van de linguïstieke transformatie kan overstappen van de ene naar de andere taal. Als je die wetten kent, hoef je geen talen meer te leren, je kan ze zelf samenstellen. Een geoloog vertelde gisteren hoe precair de wetenschappelijke onderbouwing van de Kyoto-normen is. De natuur vervuilt zichzelf in grote mate. Ik leer als menswetenschapper heel veel nieuwe dingen bij de Academie.”

Kwalitatieve vulgarisatie

Wordt Vlaanderen slimmer, is de voedingsbodem voor de Academie van de toekomst gezond? Mark Eyskens: “Ik weet meer dan mijn vader en hij wist meer dan zijn ouders. In die beweging is Vlaanderen mee, wat niet belet dat we de zin voor synthese missen. We worden meegezogen in de hyperspecialisering en de vakidiotie en daardoor begint de wet van de afnemende relatieve kennis te werken: men weet niet meer wat er gebeurt in een ander subdomein. Er zijn twintig verschillende soorten economie en sociologie.” Maar de geest van synthese kan bevorderd worden door de kwalitatieve vulgarisatie waarvoor academici hun neus ophalen. “Lees de wetenschappelijke kroniek van The Economist, die is subliem. Kwaliteitskranten en -magazines kunnen hier een unieke rol vervullen. Vergelijkende beschavingsgeschiedenis op de banken van de middelbare school zou me ontzettend veel plezier doen.”

Frans Crols

“Alleen zoeken onder de emeriti is fout, de jongere hoogleraren hebben talent en horen hier te zijn. De vrouwen ook.”

De Academie moet een belangrijke preadvies-functie krijgen voor beleids-vraagstukken.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content