“De overheid dreigt zelf kredietschaarste te organiseren”

Commissies struikelen over elkaar heen met adviezen om de bankiers de oren te wassen. “We moeten echter opletten dat de remedies niet erger zijn dan de kwaal, en dat het beleid niet eigenhandig kredietschaarste organiseert”, waarschuwt Freddy Van den Spiegel, de hoofdeconoom van Fortis Bank.

“We moeten echter opletten dat de remedies niet erger zijn dan de kwaal, en dat het beleid niet eigenhandig kredietschaarste organiseert”, waarschuwt Freddy Van den Spiegel, de hoofdeconoom van Fortis Bank.

Wat zou de prioriteit van het beleid moeten zijn in deze donkere tijden? De kredietverlening naar bedrijven en gezinnen op peil houden. Maar wat dreigt het beleid te doen als reactie op de crisis? Net het omgekeerde. Want de kredietstromen naar de economie dreigen op te drogen als de kapitaalvereisten voor de banken worden opgetrokken, en als effectisering (het doorverkopen van kredieten, waardoor banken kapitaal vrijmaken voor verse kredietverschaffing) aan banden wordt gelegd.

Freddy Van den Spiegel breekt daarom een lans voor een doordachte reactie op de kredietcrisis. “Ik betwist niet dat de overdreven schuldopbouw van de voorbije jaren aan de basis van de crisis ligt. De excessen moeten eruit, zeer zeker. Maar men springt van het huidige financiële systeem naar een nieuw wenselijk systeem, zonder de vraag te stellen of we die sprong zonder kleerscheuren kunnen doen. De remedies mogen niet erger zijn dan de kwaal.”

Van den Spiegel vreest vooral dat er nog minder krediet overblijft voor de economie, en dat de overheid dus zélf de zo gevreesde kredietschaarste organiseert. “Ten eerste heeft de crisis zelf de capaciteit van de banksector om kredieten te verstrekken al gedecimeerd. De banken zitten krap in het eigen vermogen en er is vandaag maar één partij die vers kapitaal kan aanbrengen, en dat is de overheid. Als ze dat doet, nationaliseert ze eigenlijk de banksector, wat volop bezig is. Ten tweede is de markt voor effectisering op dit moment hersendood. Banken verliezen dus een uitlaatklep om kredieten van hun balans te halen. Een gezonde effectisering is echter een deel van de oplossing om de kredietverlening op peil te houden. De overheid zou effectisering eerder moeten stimuleren, via bijvoorbeeld staatsgaranties, dan te demoniseren. En ten derde wil de overheid ook het parallelle circuit van hefboomfondsen en durfkapitalisten droogleggen.”

TRENDS. Zal uw oproep niet geïnterpreteerd worden als een manoeuvre van bankiers die vrezen dat hun vleugels te veel geknipt worden?

FREDDY VAN DEN SPIEGEL (FORTIS BANK). “Alles wat bankiers vandaag vertellen, is natuurlijk verdacht en gezien de ervaringen ongeloofwaardig. De bankiers hebben deze crisis, die de belastingbetaler zeer veel geld kost, veroorzaakt en moeten dus best niet te veel goede raad geven. Maar het gaat hier niet over het lot van de banken, maar over het lot van de echte economie die er alle belang bij heeft dat het banksysteem de economie tegen een aanvaardbare prijs kan financieren. Economen met een goede kennis van de wisselwerking tussen de economie en het banksysteem zijn trouwens stilaan zeldzaam geworden, ook bij de banken.”

Dreigt de politiek het financiële systeem ondoordacht te hervormen?

VAN DEN SPIEGEL. “Ja, zeker als men te snel wil gaan. Het korset dat men de banken wil aanmeten, tast de capaciteit aan om kredieten te verlenen. Tegelijk verplicht de overheid de banken om aan de kmo’s voldoende kredieten te geven. Dan is de contradictie compleet. Men verplicht de banken dus om tegelijk hun kredietportefeuille af te bouwen én nieuwe kredieten toe te kennen.

“Sommigen roepen dat de banken naar het klassieke bankieren moeten terugkeren. Maar die goede oude tijd van de bankier die deposito’s verzamelt en op die basis kredieten geeft, die tijd was niet zo goed voor de economie. In de jaren zestig bedroeg de rentemarge van de Belgische banken 5 procent. Vandaag is dat 0,7 à 0,8 procent. Een terugkeer naar ‘die goede oude tijd’ betekent dat bij een spaarrente van 3 procent de hypotheekrente 8 procent zou bedragen. Lenen is nu veel goedkoper, en dat is precies te danken aan de toeters en bellen die in het financiële systeem zijn ingebouwd. Klopt, die innovatie is ontspoord, maar men moet de excessen viseren, niet het hele systeem. Men zou eerst de excessen van de voorbije tien jaar moeten definiëren. Dan kan men die tumoren gericht wegsnijden zonder het complexe weefsel van de financiële sector te veel te beschadigen.”

Waar liggen die excessen?

VAN DEN SPIEGEL. “Het volume uitstaande kredieten (in procent van het bbp) stijgt bijna continu op een natuurlijke manier, omdat de economie steeds kapitaalintensiever wordt en omdat de bevolking meer wil sparen om de vergrijzing voor te bereiden. Maar waar is die trendgroei ontspoord? In de groei van de kredieten van het financiële systeem aan zichzelf. De banksector is incestueus bezig geweest, waarbij banken bijvoorbeeld belegden in en kredieten gaven aan hefboomfondsen, die daarmee een parallel banksysteem opzetten. Op den duur leende de sector vooral aan zichzelf. Het hele CDO-verhaal is een merkwaardige paradox. Het doel van de collaterized debt obligations was kredieten uit de balans van de banken te halen, maar andere banken hebben die CDO’s weer opgekocht. Het banksysteem verkocht dus kredieten aan zichzelf. Het is zoals twee diamanthandelaars die een diamant tegen steeds hogere prijzen aan elkaar verkopen. Tot een van de handelaars die diamant doorverkoopt, waarna beiden zich de vraag stellen hoe ze nog geld gaan verdienen. Die schuldballon in de banksector moet leeglopen, maar op een georganiseerde manier, die de economie niet te veel schade toebrengt.”

Waarom trok niemand bij de banken aan de noodrem?

VAN DEN SPIEGEL. “Veel waarnemers hebben de gevaarlijke evolutie gezien. Maar in welke mate kan een banksector, die onder druk staat van de markt om steeds beter te presteren, de nodige zelfdiscipline opbrengen? Iedereen wil beter doen dan de anderen, maar dat lukt alleen als je meer risico’s neemt. De aandeelhouders van de banken hadden dat trouwens ook moeten weten: geen extra rendement zonder extra risico’s.”

Heeft een gezonde effectisering nog een toekomst?

VAN DEN SPIEGEL. “Maar natuurlijk. Kredieten verpakken om ze van de balans te halen, is ontstaan in de jaren zeventig en werkte vlekkeloos tot in de jaren negentig. Daarna is men begonnen met overdreven gesofisticeerde producten, die een overdreven optimistische kredietbeoordeling meekregen, die iedereen blind voor waar aannam. Het komt er dus op aan enkel deze excessen van de jongste tien jaar weg te snijden. Legt men de effectisering te veel aan banden, dan gooit men het kind met het badwater weg.”

Maar worden banken nog voldoende gemotiveerd om de risico’s van hun kredietverlening in de gaten te houden, als ze die kredieten toch weer meteen doorverkopen?

VAN DEN SPIEGEL. “Niet alleen de banken, maar vooral onafhankelijke makelaars hebben in de VS massaal rommelkredieten op de markt gebracht. De kredietbeoordelaars plakten echter de hoogste rating op deze kredieten. Misbruiken zijn niet uit te sluiten, maar banken hebben niet te kwader trouw de markt vergiftigd met rommelkredieten. Meer nog, ze hebben zelf de AAA-sprookjes geloofd, getuige de verliezen op hun kredietportefeuilles. En waarom ook niet? Stel dat de helft van de gezinnen zijn hypotheek niet terugbetaalt, en dat de huizenprijzen dalen met 50 procent. Hoeveel van het uitgeleende bedrag wordt dan niet terugbetaald? 25 procent. Dus verdiende in dat scenario 75 procent van deze kredieten een AAA. Maar paniek en de ondoorzichtigheid van deze complexe producten hebben de markt in elkaar doen storten, en de economie mee gesleurd in een diepe recessie, die op haar beurt het bankensysteem verder ondermijnt.”

Is de neerwaartse spiraal al doorbroken?

VAN DEN SPIEGEL. “Neen, maar de situatie blijft min of meer onder controle. Alle overheden staan klaar en grijpen in wanneer nodig. Dat levert later problemen voor de overheidsschuld en eventueel inflatie, maar vandaag hebben we geen keuze. We zijn nu achttien maanden aan het sukkelen, zonder veel signalen van herstel. De bankfunctie is echter van cruciaal belang voor de economie. Als de situatie zich niet stabiliseert, dan zit je niet ver af van de ideeën van de 19de eeuw om een ASLK of een Gemeentekrediet op te richten om de tekortkomingen van het private banksysteem te compenseren. Hoe langer het banksysteem platligt, hoe meer dit idee veld wint. De roep om de Europese investeringsbank uit te bouwen tot een volwaardige bank voor het bedrijfsleven, staat niet veraf van een NMKM op Europees niveau. Als de bankensector niet snel zijn klassieke functie herneemt, dan zal de overheid tijdelijke alternatieven oprichten. En we zullen dan zien hoe tijdelijk tijdelijk zal zijn.”(T)

Door Daan Killemaes