De manoeuvres van president Chirac: geniaal, ondoorgrondelijk, soms potsierlijk

Frankrijk gaat een jaar van bitsige politieke confrontaties tegemoet. Voor buitenstaanders zal president Chirac ook nu wel eens potsierlijk overkomen. In werkelijkheid is hij een geniale politieke’survivor’. Of haalt de tijd hem nu in?

De auteur is correspondent van The Economist in Frankrijk.

Er hangt Frankrijk in 2005 een dubbele keuze boven het hoofd en de gevolgen daarvan zullen over heel het continent weergalmen: het referendum over de grondwet van de Europese Unie én de toenemende machtsstrijd aan de politieke rechterkant tussen president Jacques Chirac en de nieuwe leider van zijn eigen regerende partij, Nicolas Sarkozy. Een afwijzing van de grondwet door Frankrijk, een van de oprichters en architecten van de EU, zou dramatisch zijn voor heel Europa. Bovendien weerspiegelt de ideeënstrijd rond de toekomst van Frankrijk, die in de worsteling tussen Chirac en Sarkozy tot uiting komt, een veel breder debat over Europa tussen leiders die instinctief aanleunen bij de traditie van Frans-Duitse voogdijschap en het continentale sociaal model, met daartegenover een liberaal-economische, meer Atlantisch georiënteerde generatie.

Frankrijk wil zijn referendum houden in september of oktober. Het resultaat zal nipt zijn. Chirac is een ervaren campagneleider. Hij zal hevig ijveren ten gunste van een goedkeuring en zou daarbij de steun van Sarkozy moeten krijgen. Maar in 1992 zegden de Fransen slechts met een flinterdunne meerderheid van 51 % ja tegen het verdrag van Maastricht. Moedeloosheid, maar ook ontgoocheling over de centrum-rechtse regering, zullen een invloed hebben op het kiesgedrag. Maar hetzelfde geldt ook voor het wijdverbreide ongemak in Frankrijk dat veroorzaakt werd door de uitbreiding van de EU, meer bepaald het wegvloeien van jobs in de industrie naar nieuwe leden met lagere kosten, de mogelijke toetreding van Turkije en het wegkwijnen van de Franse invloed.

De socialisten, die in de oppositie zitten, leiden in de opiniepeilingen. Zij zijn Europa traditioneel gunstig gezind, maar blijken nu scherp verdeeld over de kwestie. Het referendum heeft aan de linkerzijde een parallelle machtsstrijd ontketend, waarin partijleider François Hollande (de favoriet) uitgespeeld wordt tegen Laurent Fabius (de underdog). De uitslag van het referendum zou beslissend kunnen zijn voor wie er naar de presidentsverkiezingen in 2007 trekt.

Chirac versus Sarkozy

De minder uitdrukkelijke keuze die Frankrijk in 2005 moet maken, gaat over twee concurrerende visies op politiek rechts, verpersoonlijkt door de 73-jarige Chirac en zijn belangrijkste rivaal Sarkozy, die in januari 50 wordt. Chiracs idee van Frankrijk is geworteld in gaullisme, republicanisme en traditie. Hij is voorstander van een Europa dat een tegenwicht vormt voor de Amerikaanse macht in een multipolaire wereld, waarin de Frans-Duitse as een fundamenteel rekwisiet is voor het behoud van de Franse invloed. Politicus van de rechterzijde, is hij niettemin het Franse sociaal model, met zijn aanzienlijke kosten en hoog beschermingspeil, gunstig gezind. Hij verdedigt de Franse traditie van integratie, steunend op republikeinse principes als gelijke behandeling en laïcité (secularisme).

Sarkozy doet zich voor als een vernieuwer. Om de regerende partij, de Union pour un Mouvement Populaire ( UPM), op te frissen, zal hij voor zowel ideeën als stijl inspiratie zoeken bij het New Labour van Tony Blair in Groot-Brittannië en bij de Spaanse Partido Popular. Hij houdt minder vast aan de Frans-Duitse band, dan wel aan een Groep van Vijf die ook Groot-Brittannië, Italië en Spanje omvat. En hij wil een minder confronterende koers varen ten opzichte van de Verenigde Staten. Sarkozy zal hervormingen aanmoedigen om ondernemerschap, jobcreatie en een sociale mobiliteit op zijn Amerikaans te promoten. Hij zal echter wel voorzichtig zijn in zijn oproep voor economisch liberalisme – minder belastingen, meer deregulering – en meer populistische voorstellen naar voren schuiven om zijn verkiezingskansen veilig te stellen.

Meer dan 35 uur werken?

In het licht van die hachelijke machtsstrijd, kunnen hervormingen stilvallen. Een economische opleving kan de druk op de regering om de broeksriem aan te halen, wat verlichten. De groei van het bruto binnenlands product zou 2,5 tot 3 % kunnen bedragen, maar de werkloosheid zal boven 9 % blijven zweven. Zal de regering de extra inkomsten gebruiken om de staatsschuld en de economische starheid af te bouwen? Ze heeft beloofd om het begrotingstekort terug te brengen op 2,9 %, net onder de 3 %-grens van de EU. Maar Chirac, altijd op zoek naar consensus, zal waarschijnlijk aandringen op meer uitgaven, niet minder.

Na een gedeeltelijke hervorming van de wettelijke pensioenen (in 2003) en van de ziekteverzekering (in 2004), wordt voor 2005 een hervorming van het onderwijs beloofd, met een verhoging van de normen. Er zullen ook inspanningen gedaan worden om een minimum aan openbare dienstverlening te verzekeren tijdens stakingen. De regels voor de 35-urenweek zouden versoepeld kunnen worden. Electricité de France zal gedeeltelijk naar de beurs gebracht worden.

Frankrijk en de islam

De betrekkingen van Frankrijk met de moslimwereld zullen in binnen- en buitenland de geesten bezighouden. Het is onwaarschijnlijk dat Chirac zijn weigering om troepen naar Irak te sturen, zal afzwakken. In eigen land zullen in april gespannen verkiezingen plaatsvinden voor de Franse Raad van het Moslimgeloof. De gematigde voorzitter van de raad, Dalil Boubakeur, zou het bij open verkiezingen waarschijnlijk moeten afleggen tegen een van de islamieten die minder een blad voor de mond nemen. De controverse rond religieuze uitingen in scholen en openbare instellingen zal heftig blijven.

In een jaar waarin zoveel onzekerheid heerst, is het altijd mogelijk dat Chirac een verrassing te voorschijn tovert. Als een ander land de Europese grondwet verwerpt, zal hij dat dan als voorwendsel gebruiken om het Franse referendum af te blazen? Als dat er toch komt en Frankrijk stemt nee, zal hij dan het parlement ontbinden? Dat is precies wat Chirac onverwacht deed in 1997 toen hij de poort opende voor een socialistische regering. Het ongenoegen over de prestaties van die regering leidde tot zijn herverkiezing tot president. Onderschat Frankrijks grootste politieke survivor nooit.

Sophie Pedder

De regels voor de 35-urenweek kunnen versoepeld worden.