De koortsthermometer kan lager

De Belgische bedrijven zijn gemiddeld vrij gezond, letterlijk dan. Inzake ziekteverzuim behoren ze tot de goede Europese middenmoot. Is er nog ruimte voor verbetering ? Een recente spectaculaire daling van het absenteïsme in Nederland laat vermoeden van wel.

“Het ziekteverzuimpercentage is de koortsthermometer van het goed functioneren van de menselijke factor binnen bedrijven. Wanneer men nalaat deze onder spanning staande vloeistof, de onvrede, weg te nemen en men alleen door repressieve maatregelen het ziekteverzuim probeert terug te dringen, zal de onrust zich op een andere manier manifesteren. Bijvoorbeeld in grotere arbeidsonrust, vandalisme of intern verzuim. Ook kan de productiviteit of de kwaliteit van producten of diensten dalen, kunnen klanten ontevreden geraken. Het bedrijf loopt dan het risico in een neerwaartse spiraal terecht te komen.”

De waarschuwing komt van dr. Peter van der Werf, hoofd van het Nederlandse ArboNed, een gecertificeerde privé-organisatie die ziekteverzuim onderzoekt en bestrijdt. Van der Werf stipt aan dat volgens Nederlands onderzoek arbeidsongeschiktheid in 60 % van de gevallen minstens mede verklaard wordt door factoren die in het bedrijfsleven zelf gelegen zijn.

Recent onderzoek

van Medische Controle Securex (zie kader : Wit-Grijs-Zwart) heeft het over minstens 20 % van het ziekteverzuim dat rechtstreeks zou worden bepaald door aan de werkplek gebonden factoren. Zegt Wim Windels van Securex : “Als we dit vaststellen, is het evident dat werkgevers en in het bijzonder het personeelsmanagement daar iets moeten aan doen, bij voorkeur op een geïntegreerde manier. Met systematische medische controle, maar ook met allerlei andere motiverende en effectieve maatregelen.”

Kleine verbeteringsmarge

Hoeveel het ziekteverzuim jaarlijks aan het Belgische bedrijfsleven kost, is onbekend. Op dit vlak wordt er weinig of geen onderzoek verricht. Sprekend zijn echter de conclusies van een rapport van het Internationaal Arbeidsbureau uit 1993. Absenteïsme wegens stress alleen zou in de VS 200 miljard dollar hebben gekost (10 keer meer dan stakingen, even veel als alle bedrijfswinsten samen van de 500 belangrijkste ondernemingen). In het Verenigd Koninkrijk zou dezelfde kost opgelopen zijn tot 10 % van het bruto binnenlands product (BBP). Onthutsend.

Hoewel niet met volledige zekerheid, wordt aangenomen dat het absenteïsme in België ongeveer 6 % bedraagt. Daarmee behoren we tot de goede Europese middenmoot. Dat het evenwel beter kan, bewijst het Nederlandse voorbeeld (zie kader : Nederlandse ommekeer). Hoe belangrijk is nu het absenteïsme vanuit het oogpunt van de individuele onderneming ? “Elke dag afwezigheid kost de werkgever gemiddeld om en nabij 6000 frank aan directe kosten van het gewaarborgd loon en de patronale lasten erop,” weet Wim Windels. “Moeilijker te becijferen, maar daarom niet minder zwaar wegend zijn de storingen in de productie, het niet tijdig of slecht bedienen van klanten, machines die niet of niet behoorlijk werken wegens de afwezigheid van de operator, sociale onvrede door de toenemende werkdruk bij de collega’s enzovoort.”

De vraag is

in welke mate ondernemingen hun ziekteverzuim nog kunnen terugdringen. Het Securex-onderzoek verraste immers omdat het uitwees dat 79 % van de afwezigheden medisch volstrekt gerechtvaardigd is op het moment van de controle. Met andere woorden : de overgrote meerderheid van de werknemers die zich ziek melden, zijn echt ziek. Tot vorig jaar gingen Wim Windels en zijn collega’s ervan uit dat ongeveer 8 % van de afwezigheden wegens ziekte niet gewettigd was en dat er in 25 % van de gevallen ernstige reden tot twijfel was. Die inschatting wordt nu gecorrigeerd. De Belgische werknemer is dus echt niet zo’n lijntrekker. Commentarieert Windels : “De marge om door controle en/of een repressieve aanpak het verzuim te verminderen, is kleiner dan we hadden verwacht. Niettemin stellen we vast dat als in een bedrijf controles worden uitgevoerd, het absenteïsme snel met gemiddeld 15 tot 20 % daalt. Gedeeltelijk komt dit doordat controlerende dokters in een aantal gevallen de afwezigen vroeger aan het werk zetten. Maar de controle heeft ook een psychologisch, preventief effect, zowel op de werknemers als op hun behandelende artsen. Na een aanvankelijke snelle daling, merken we echter een lichte stijging in een tweede fase, omdat het preventief effect verzwakt.”

Controle overbodig ?

Controle helpt dus, maar volstaat niet. Sommige ondernemingen gaan er zelfs prat op dat ze de georganiseerde medische controle niet nodig hebben om misbruiken tot een absoluut minimum te beperken. Een combinatie van gezonde bedrijfscultuur, goede werkomstandigheden, aandacht en motivatie zouden daarvoor volstaan. “Kan best,” zegt Wim Windels, “maar vroeg of laat word je toch geconfronteerd met een werknemer die moedwillig misbruik maakt van de ziekteregeling en die niet met andere middelen te motiveren is om het niet te doen. Als zo’n afwezigheid gedekt is door een ziekteattest, kan je niet anders dan het weerleggen door een andere medische vaststelling door een controlegeneesheer.”

Grote bedrijven

neigen meer tot systematische controle, als een integraal instrument van het personeelsbeleid. Kmo’s schakelen haar eerder sporadisch in vanuit de overweging dat ze hun mensen goed kennen en weten wanneer er misbruik kan worden vermoed. De verwachtingen zijn dan ook verschillend. Waar de controle sporadisch gebeurt, verwacht men dat er elke keer gescoord wordt, dat de afwezige bijna kost wat kost sneller aan het werk gaat. Waar men systematisch controleert, gaat men er vaak van uit dat iedereen gelijk is voor de wet. Er is meer respect voor de werknemer, die als hij effectief ziek is, de tijd krijgt om uit te zieken. Dat doet niets af aan het nastreven van een preventief effect of aan het signaal dat misbruiken niet worden toegelaten.

Volgens Wim Windels is er een belangrijke taak weggelegd voor de personeelsverantwoordelijke. Hij of zij moet het verzuim registreren en in kaart brengen. Zo kan gedetecteerd worden of er zich in een bepaalde afdeling een probleem voordoet en kan preventieve actie ondernomen worden, via controle of andere stimulansen.

Loop je bij de invoering van controle echter niet het risico van negatieve reacties bij het personeel die de actie kunnen neutraliseren ? Windels : “De kans bestaat dat er intern absenteïsme ontstaat, maar in België is dat risico relatief klein omdat controle een lange traditie heeft en meestal als normaal wordt ervaren, zeker indien bij de invoering ervan klare informatie wordt verschaft over de rechten en plichten van de werknemer. ”

Windels geeft niettemin grif toe dat controle alleen niet volstaat en pleit voor een multidisciplinaire aanpak waarbij ze wordt ingepast in het personeelsbeleid en een allesomvattend presenteïsmebeleid waaraan personeelsbeleid, arbeidsgeneeskunde en eventueel sociale diensten deelnemen, met respect voor de medische deontologie en de anonimiteit van zekere gegevens over werknemers. Immers, als het klopt dat 20 % van de afwezigheden wordt veroorzaakt door arbeidsgebonden factoren, is het de bedoeling dat de werkgever daaraan op coherente wijze een mouw past. Maar een multidisciplinaire benadering wordt in tegenstelling tot Nederland, waar ze wordt gestimuleerd en zelfs verplicht gehinderd door wettelijke obstakels, de territoriumdrang van de Orde van Geneesheren en de argwaan van de vakbonden tegenover samenwerking met de dokters van de baas. Typisch Belgisch ?

Jos Gavel

WIM WINDELS (MEDISCHE CONTROLE SECUREX) Twintig procent van de afwezigheden wordt veroorzaakt door arbeidsgebonden factoren.