DE GRENZEN VAN VERANTWOORDELIJKHEID

Karel Vinck werd vorig jaar, op 26 mei 2005, door de rechtbank van Siracusa in Sicilië voorwaardelijk veroordeeld tot drie jaar cel voor onvrijwillige doodslag. Het nieuws werd vorige week bekendgemaakt door ons zusterblad Knack. Zeven andere toplui van de Eternitfabriek bij Targia kregen in totaal zeventien jaar gevangenisstraf. Vinck had, toen hij begin jaren zeventig in Italië het bedrijf leidde, nagelaten de werknemers te informeren over de gevaren van blootstelling aan asbest, en nam onvoldoende maatregelen om hen daartegen te beschermen.

Uit het vonnis blijkt volgens Knack verder dat de Italiaanse arbeidsinspectie en de dienst voor arbeidsgeneeskunde hierover al sinds lange tijd informatie ter beschikking hadden gesteld. Vinck zelf benadrukte dat hij in beroep is gegaan, en houdt in ieder geval vol op dat moment niet geweten te hebben dat asbest kankerverwekkend was, en dat hij ook begon aan de vervanging van asbest in de Eternitproductie.

Als Vinck destijds wél wist van de gevaren, torst hij een loodzware verantwoordelijkheid. Maar die draagt hij dan niet alleen. Volgens Knack raakten pas in de eerste helft van de jaren tachtig de eerste ziektesymptomen bij Eternit Sicilië bekend. Wat zegt dit over de vakbonden, die de wetenschappelijke rapporten uit de vroege jaren zeventig blijkbaar niet onder de neus duwden van Vinck & co.? Of over de Italiaanse overheidsdiensten, die blijkbaar vonden dat het bedrijf informeren over de risico’s volstond, en ruim tien jaar lieten betijen? Tussen haakjes: de Europese Unie voerde pas een algemeen verbod op asbest door in… 2005.

Het vonnis past in de steeds meer uitwaaierende claimcultuur, die langzaam maar zeker vanuit de VS naar Europa komt overgewaaid. Waarbij in dit geval het gerecht blijkbaar afgestapt is van de hoofdvraag – waren de bestuurders van Eternit werkelijk op de hoogte van de risico’s? – en een parallel maakt met de politieke wereld. Daar wordt verwacht dat ministers opstappen omdat Dutroux ontsnapt, hoewel ze daar persoonlijk weinig aan kunnen doen. “Wist hij het niet? Hij had het moeten weten, want hij is de eindverantwoordelijke.”

Is het doortrekken van dat politieke gebruik naar de economische sector fout? Maatschappelijk bekeken, is er vooruitgang wanneer steeds minder mensen roken. De processen van mensen die ziek werden door actief of passief roken, hebben daar wellicht toe bijgedragen.

Vraag is hoever de verantwoordelijkheid van een bedrijfsleider reikt. Moet Johnny Thijs van De Post de gevangenis in omdat een postbode tot zelfmoord werd gedreven door het pestgedrag van zijn collega’s? Krijgt hij daar het gezelschap van Luc Onclin en Axel Miller van Dexia wegens de gezinnen die financieel en/of sociaal geruïneerd zijn door de Legiolease-affaire?

Als deze vragen met een ‘ja’ worden beantwoord, kan de maatschappij al haar dromen om het ondernemerschap op te krikken beter meteen begraven. De technologische evolutie gaat zo snel dat niemand nog alle risico’s kan inschatten, laat staan alle juridische gevolgen die in de claimcultuur op ondernemers afkomen. Een aantal wetenschappelijke studies heeft aangetoond dat veelvuldig gsm-gebruik het gevaar op oorkanker verhoogt. (Er zijn er overigens ook die de gezondheidseffecten minimaliseren. Punt is dat die eerste wellicht later zullen worden aangehaald als het tijdstip waarop CEO’s geacht werden op de hoogte te zijn, zoals nu door Knackbloggers verwezen wordt naar de eerste studie, in 1955, die een verband legde tussen asbest en kanker.)

Vertaald: Jummo Ollila, de chief executive officer van gsm-producent Nokia, kan zich maar beter een serieuze verzekering aanschaffen. Net als de gedelegeerd bestuurders en voorzitters van bedrijven die van hun personeel verwachten dat ze regelmatig telefoneren, zoals – uiteraard een toevallig voorbeeld – mediabedrijven. Want de kans dat een van de gedupeerden hen vroeg of laat voor de rechter daagt, is niet (meer) onbestaande.

Ondernemen, is risico nemen. Dat impliceert dat een bedrijfsleider zich zo goed mogelijk informeert over alle mogelijke problemen die gepaard kunnen gaan met de activiteiten van de firma. Een manager die bewust zijn medewerkers met gezondheidsrisico’s opzadelt, verdient te worden gestraft. Maar als hij te goeder trouw meent alle redelijke voorzorgen te hebben genomen, gaat het niet op hem later aansprakelijk te stellen voor zaken waarover de duidelijkheid op dat moment ontbrak. Anders zullen de advocaten de enigen zijn die profiteren van de claimcultuur.

luc huysmans