De gevaarlijke kreet van een protest-babe

Met een verwijzing naar Bhutan, die in ‘De stille overname’ weggemoffeld lijkt tussen de Grote Boodschap, legt antiglobalisten-babe Noreena Hertz het gevaar van haar utopie bloot.

De antiglobalisten hebben meer evangelisten en bestsellers dan we op deze pagina’s kunnen bijhouden. Op gevaar van oververzadiging af, mogen we u evenwel niet De stille overname, de vertaling van The Silent Takeover, van Noreena Hertz onthouden. Nadat de Canadese Naomi Klein van No logo op de Europese debattenfora wat bleekjes uitviel, is nu haar 34-jarige Britse kloon uitgeroepen tot de absolute antiglobalisten babe. Terwijl andere protest- stars als Klein en Kalle Lasn (zie Trends van 4 april) vooral vertrekken vanuit culturele signalen, verkondigt Hertz dezelfde boodschap vanuit politieke en macro-economische mechanismen. Al zal menig beslagen macro-econoom ongetwijfeld gnuiven dat die cursus van Hertz dan wel verdacht veel lijkt op een economieles gedoceerd door Teletubbies.

Supermarktactivisme. Het sermoen van Hertz is gekend: de jongste jaren heeft de bedrijfswereld de macht van de regeringen overgenomen. De politici hebben zich daarbij neergelegd en echoën nu beaat wat de lobbyisten van de concerns hen voorkauwen: de vrije markt bepaalt het best wat de burger wil. Die overheersende idee overspoelt de hele wereld.

Anders dan vele antiglobalisten, die niet zelden een simplistisch neomarxisme verkondigen (doorgaans verdund met ecologische kreten), blijft Hertz geloven in de efficiëntie van de vrije markt. Maar de markt mag geen synoniem zijn van marktfundamentalisme. De politiek moet kunnen corrigeren, anders zijn de misbruiken en de uitholling van de democratie niet meer tegen te houden. Met die kernboodschap wil ze de massa bereiken. Van het geweld van het extremistische Black Bloc (dat de protestmarsen wel eens laat uitmonden in een veldslag) distantieert ze zich. Met politici, presidenten en ondernemers als Bill Gates gaat ze wel gretig de discussie aan. Wat haar prompt banbliksems van talloze haviken binnen de even bonte als brokkelige antiglobalistenbeweging heeft opgeleverd.

Hertz moet wel in de gewone burger geloven. Het antigif dat ze voorschrijft om het marktfundamentalisme te ontzenuwen, bestaat immers uit supermarktactivisme. Als de politici gevangen zitten in de gouden kooi van de concerns, kunnen de burgers hun protest beter rechtstreeks richten tot de bedrijven. Ze kunnen producten boycotten.

Dat Hertz op haar 34ste wereldberoemd zou zijn met barricadenconsumentisme, had enkele jaren geleden niemand geloofd. De dochter van welgestelde Britse conservatieven groeide op als een wonderkind. Op haar zestiende studeerde ze al filosofie en economie aan de universiteit. Op haar negentiende had ze al een MBA op zak. In opdracht van de Wereldbank trok ze naar Rusland, waar ze op het puin van het sovjetcommunisme de eerste beurs in de steigers zette en Boris Jelstin adviseerde over de principes van de vrije markt. Maar precies in die omgeving werd de twijfel gezaaid. Ze zag dat een abrupte invoering van de marktprincipes alleen maar chaos, ellende en armoede opleverde. Zonder een voldoende krachtige overheidshand ontaardt het systeem in de wet van de jungle. Ze trok opnieuw naar Cambridge, waar ze nu doceert.

Dubieuze utopie. Het supermarktactivisme van Hertz getuigt van het diepe wantrouwen in de huidige instellingen. Die huiverige houding treffen we ook aan bij de Belgische Francine Mestrum. Momenteel is ze aan de slag als congrestolk, maar haar boek Globalisering en armoede sluit aan bij haar doctoraat dat ze behaalde in de sociale wetenschappen ( ULB), waarvoor ze zich specialiseerde in ontwikkelingsproblematiek. De ondertitel provoceert: Over het nut van armoede in de nieuwe wereldorde. Mestrum bouwt een even harde als intrigerende stelling op: de armoedebestrijding van instellingen als de Wereldbank, het IMF en de Oeso is niet gericht op structurele steun aan de armen, maar moet uiteindelijk het grote gelijk van het neoliberale globaliseringsconcept propageren. De instellingen grijpen het bestaan van de armoede aan om andermaal het falen van de overheid in de verf te zetten. In zekere zin profiteren ze dus van de armoede om hun radicale vrije-marktmodel er overal door te rammen.

Ondertussen ontwijken zowel Mestrum als Hertz de hamvraag naar de wijze waarop de globalisering dan wel moet voortschrijden. De globalisering an sich is immers onomkeerbaar. Tenzij je opnieuw de grenzen sluit. Vreemd genoeg schuift Hertz juist dat idee naar voren via een verheerlijking van de politiek van Bhutan, een Himalaya-koninkrijk dat de grenzen slechts mondjesmaat opent. Dat lijkt echter een gevaarlijke utopie, zowel wegens het twijfelachtige democratische gehalte als het rigoureuze protectionisme, dat in de wereldgeschiedenis al veel meer conflicten veroorzaakt dan vermeden heeft.

Luc De Decker [{ssquf}]

Noreena Hertz, De stille overname. Contact, 256 blz., 24,95 euro. Francine Mestrum, Globalisering en armoede. Epo, 271 blz., 25 euro.

Hertz verheerlijkt de politiek van Bhutan, een Himalaya-koninkrijk dat de grenzen slechts mondjesmaat opent: een gevaarlijke utopie, gestoeld op protectionisme.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content