‘DE EUROPESE MUNTUNIE IS WAANZIN’

In de herfst van 1950 bracht Milton Friedman een trimester door in Parijs bij het agentschap dat de Amerikaanse naoorlogse hulp aan Europa coördineerde voor het Marshallplan. Hij moest het Schumann-plan voor de vorming van een eengemaakte Europese markt bestuderen. Die eenheidsmarkt kon volgens Friedman alleen maar functioneren en positieve effecten genereren voor de sociaaleconomische ontwikkeling als ze gepaard ging met flexibele wisselkoersen.

Die Europese ervaring inspireerde Friedman tot een van zijn vaakst geciteerde artikels, ‘The Case for Flexible Exchange Rates’. Friedman schreef dit artikel in de vroege jaren vijftig en argumenteerde daarin al dat een systeem van vaste wisselkoersen tussen landen met een vrijemarkteconomie bijna onmogelijk duurzaam kon zijn.

Deze constatering bracht hem ook tot de conclusie dat het Bretton Woods-regime, dat in het leven was geroepen na de Tweede Wereldoorlog, vroeg of laat moest opgegeven worden. Bretton Woods voorzag in vaste, maar onder bepaalde omstandigheden veranderbare wisselkoersen tussen de belangrijkste economieën. In het begin van de jaren zeventig ging het regime inderdaad ter ziele.

Het idee van een monetaire unie voor Europa, en dus het opdoeken van flexibele wisselkoersen via de introductie van een eenheidsmunt zoals de euro, vond Friedman vanaf het begin een slecht idee. Te midden van de euforie in Europa in de aanloop naar de start van de euro liet Friedman in 1997 weinig ruimte voor twijfel.

“Een monetaire unie in het huidige Europa is waanzin. Onafhankelijke staten die samen de geldpers moeten beheersen, dat is vragen om ontwrichtingen die uiteindelijk leiden tot inflatie. Voor een goed functionerende monetaire unie heb je trouwens van tevoren een echte politieke unie nodig, en ook voldoende flexibele arbeidsmarkten.”

“In Europa heb je tegenwoordig zeker geen politieke unie en zeker ook onvoldoende flexibele arbeidsmarkten. Je kunt het vergeten om in die omstandigheden met enige kans op succes een monetaire unie van duurzame aard in het leven te roepen. Ik durf te voorspellen dat de Europese monetaire unie serieus in de problemen komt bij de eerste ernstige recessie die zich voordoet. Het kan lange tijd duren, maar we weten allemaal dat die eerste recessie er zeker zal komen.”

Acht jaar later, met de Europese monetaire unie en de euro al zes jaar up and running, nam Milton Friedman geen woord terug van zijn eerdere stellingname. “De onevenwichten op de handelsbalansen binnen de eurozone stapelen zich op. De regels in budgettaire discipline worden niet nageleefd. Van significante stappen in de richting van een hechte politieke unie kwam niks terecht en de arbeidsmarkten blijven op een aantal uitzonderingen na te zwaar gereglementeerd.”

“Het is slechts een kwestie van tijd voordat de monetaire unie wordt geconfronteerd met een crisis die snel existentiële vormen aanneemt. Als het zover is, zal het alle hens aan dek zijn om te beletten dat de hele Europese eenheidsgedachte tegen de vlakte gaat.”

Toen ik die uitspraak van Milton Friedman in 2005 in België onder de aandacht bracht, klonk er alleen hoongelach. Hoe kon ik zo dom zijn nog enige relevantie te geven aan de uitlatingen van een 93-jarige extreemrechtse ideoloog, die trouwens Europa nooit een goed hart had toegedragen? Dat wierp Herman Van Rompuy, in die dagen gewoon volksvertegenwoordiger, me meesmuilend voor de voeten. Anno 2012 keert Milton Friedman zich vriendelijk glimlachend – didn’t I tell you so? – om in zijn graf.

“ONAFHANKELIJKE STATEN DIE SAMEN DE GELDPERS MOETEN BEHEERSEN, DAT IS VRAGEN OM ONTWRICHTINGEN DIE UITEINDELIJK LEIDEN TOT INFLATIE”