Opgeruimd staat netjes, is de kreet die ik en vele anderen hopen te kunnen slaken als de Amerikaanse verkiezingen het presidentschap van Donald Trump zouden kortsluiten. Hopelijk komt dat ervan, hopelijk met een duidelijke uitslag en zonder loopgravenstrijd voor de rechtbanken. Dan kunnen we ons allemaal voorbereiden om af te kicken van de non-stoprealityshow uit het Witte Huis. Dan kunnen we ons bezinnen over de erfenis die Trump zal nalaten.
Herkozen of niet, beleidsmatig zal Donald Trump de geschiedenis ingaan als de president die de Verenigde Staten heeft afgewend van de globalisering die ze zelf hadden georganiseerd na de instorting van het communisme en de Sovjet-Unie. De geopolitieke concurrentie met China, het nastreven van Amerikaanse kampioenen en industriële productie, het bewaken van de nationale veiligheid en soevereiniteit: die erfenis zal grotendeels overeind blijven en de toon zetten.
Trump voerde de strijd voor Amerikaans wereldleiderschap tegen geallieerden, tegen verdragen, tegen internationale instellingen en zelfs tegen de mensenrechten in. Dat is een verloren strijd. Amerikaans leiderschap stoelt niet zozeer op brute Amerikaanse macht, maar op de aantrekkelijkheid van het Amerikaanse democratische ideaal, op het succes van het Amerikaanse kapitalistische model. De Pax Americana was evenzeer de vrucht van moreel leiderschap als van militaire en economische macht. Op dat vlak is Trump zonder meer zelfdestructief.
Trump incarneert de polarisatie van de Amerikaanse samenleving en heeft die levensbedreigend gemaakt voor de Amerikaanse democratie. Trump regeert niet voor de natie, maar voor zijn achterban en nog meer voor zichzelf. Overleg, consensus, transparantie, respect, scheiding der machten, waarheid, traditie, decorum: niets is veilig voor het verzengende narcisme van Trump. Wie tegenstanders als vijanden wegzet, wie geweld uitlokt en verheerlijkt, wie liegt en schoffeert, wie dictators opvrijt, wie een personencultus najaagt, wie instellingen manipuleert voor zijn eigenbelang, is een levende aanklacht tegen het democratische systeem.
Amerika kan maar opnieuw internationaal leiden als het zich eerst nationaal verenigt.
En passant heeft Trump ook zijn Republikeinse Partij omgetoverd in een ongeregelde fanclub en een populistische falanx. Een conservatieve partij moet juist de bewaker zijn van de constitutionele tradities, en de verdediger van de normen en waarden die een samenleving verbinden. Een conservatieve partij staat voor goed bestuur, voor een spaarzame overheid en – in de migratienatie Amerika – ook voor voluntaristische immigratie. Daarvan laat de orkaan Trump geen spaander heel.
Zelfs als eenmalige president zal Trump een serieuze voetafdruk nalaten in de politieke geschiedenis. Hij heeft zowel de wereldorde als de Amerikaanse democratie dooreengeschud. Hij heeft Europa en de NAVO wakker geschud. Hij is de ultieme exponent van een populistische onderstroom die hem aan de macht heeft gebracht en die ook in Europa brokken maakt. Zijn presidentschap heeft van die onderstroom de hoofdstroom gemaakt. De vraag is vooral of na hem de grote kentering of een verdere ontsporing komt. Het is echt heel ver gekomen als de wereld zich afvraagt of een verkiezing in de belangrijkste democratie ter wereld wel vreedzaam zal eindigen.
Amerika kan maar opnieuw internationaal leiden als het zich eerst nationaal verenigt. Daarvoor moet vooral de emotionele en relationele erfenis van Trump worden opgekuist. Daarvoor moet de Republikeinse Partij wellicht door de electorale woestijn, om zichzelf te herontdekken. Daarvoor moet een nieuwe president kampen verbinden, revanche vermijden, het Hooggerechtshof intact laten, instellingen herstellen, de democratie verpersoonlijken, het antikapitalisme uitsluiten en de identiteitspolitiek indammen. Misschien heet die president alsnog Joe Biden.
de auteur is decaan aan de Macquarie University in Sydney en visiting fellow bij de denktank Itinera. @devosmarc
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier