Angela Merkel wil aftreden, maar Duitsland wil haar nog even houden. Er wachten moeilijke coalitiegesprekken. De verkiezingstrend in Duitsland is zoals elders: de macht versnippert. Zowat veertig partijen dongen naar de stem van de kiezer. Het centrum staat wel nog overeind. Dat is opvallend, maar niet geruststellend. De CDU/CSU, de christendemocratische centrumrechtse alliantie, boekt haar slechtste resultaat sinds de Tweede Wereldoorlog. De centrumlinkse coalitiepartner SPD won wel, maar wil niet meer samen regeren. Herkenbaar.
De Duitse nationale politiek normaliseert in vergelijking met andere Europese landen. Links en groen-links doen het relatief goed, maar niet goed genoeg in een landschap waar steeds meer partijen vechten om een steeds kleiner stukje van dezelfde taart. Relatief kleine partijen, per definitie extremer dan de centrumpartijen, krijgen zo meer politiek gewicht in de onvermijdelijke coalitiepuzzel. In Duitsland lijken de groenen en de liberalen kanseliermakers. De rechts-populistische Alternative für Deutschland lijkt persona non grata, maar deed het heel goed in Oost-Duitsland. Duitsland is regionaal verdeeld, alweer zoals veel andere democratieën.
Of de volgende Duitse kanselier meer zal zijn dan een nieuwe Angela Merkel, wordt volgend jaar beslist bij de Franse presidentsverkiezingen.
Angela Merkel was de perfecte crisismanager die het Duitse schip van staat stabiel en welvarend door nogal wat stormen heeft geloodst. De bankencrisis, de eurocrisis, de crisis in Oekraïne en de Krim, de vluchtelingencrisis, de brexit, de coronapandemie: de wijze waarop de bondskanselier volhardend in rustige vastheid compromissen zocht en vond, werd zowaar gemunt tot een werkwoord. Het zegt veel over de Duitse psyche dat de overwinning van de SPD mee te danken is aan de perceptie dat de saaie kandidaat Olaf Scholz het beste kan ‘merkelen’.
Maar het Duitsland van morgen heeft geen crisismanagement, maar crisispreventie nodig. De interne erfenis van Merkel is een Duitse reus op lemen voeten. De Duitse economie loopt voorop in oude industrie en productie, maar loopt achter in groen en technologisch ondernemerschap. De Duitse exportkolos leeft bij de gratie van de globalisering die op haar retour is. Duitse geopolitiek en militaire strategie reiken niet verder tot het bij elkaar houden van een uitrafelende Europese Unie. Duitse spaarzaamheid heeft ook de vernieuwing van de nationale infrastructuur verwaarloosd.
Merkel heeft meer beheerd dan geleid. Ze heeft de grote trends van onze tijd – de digitalisering, de vergroening, het klimaat, de koude oorlog tussen de Verenigde Staten en China, de erosie van democratie en mensenrechten – niet gebruikt om het natuurlijke gewicht van Duitsland in navenant Duits leiderschap te vertalen. Haar voorzichtigheid heeft de Duitse welvaart en reputatie op korte termijn gediend, maar op lange termijn ondermijnd.
De Duitse keuzes onder Merkel, of juist haar onwil om echte keuzes te maken, hebben Europa geplaatst waar het vandaag staat. Een Europese Unie die economisch scheurt tussen Noord en Zuid en die politiek scheurt tussen West en Oost. Voor vluchtelingen afhankelijk van Turkije als rijkelijk betaalde bufferstaat met een groot ego. Voor energie afhankelijk van Russisch gas en Russische manipulatie. Voor veiligheid afhankelijk van de NAVO en van een Amerika dat vooral Amerika eerst wil. Voor handel versmolten met een totalitair China dat alleen maar op zichzelf en westerse verdeeldheid uit is.
Het had anders kunnen lopen, na het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie en de verkiezing van de visionaire Emmanuel Macron tot Franse president. En alleen kan Duitsland het ook niet forceren. Of de volgende Duitse kanselier meer zal zijn dan een nieuwe Angela Merkel, wordt daarom volgend jaar beslist bij de nieuwe Franse presidentsverkiezingen. En dat is echt zonde.
De auteur is decaan aan de Macquarie University in Sydney en visiting fellow bij het Itinera Institute in Brussel
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier