De Anatolische luipaarden rukken op

Lid worden van de Europese Unie is niet langer een prioriteit voor Turkije. Florissante Turkse bedrijven surfen mee op Ankara’s economische diplomatie in de historische invloedssfeer van het Osmaanse Rijk.

Minder dan een eeuw na de teloorgang van het Osmaanse rijk zijn Turkse bedrijven alomtegenwoordig in de historische invloedssfeer van de Sublieme Porte. Grote bouwgroepen als Sembol, Enka of Renaissance Construction zijn in Europa nog grote onbekenden, maar je vindt ze op alle grote werven, van de Balkan tot Centraal-Azië, over de Kaukasus en het Midden-Oosten. Al die landen zijn in volle transformatie. Om hun achterstand in te halen, bouwen ze wegen, luchthavens, winkelcentra en hotels. Telkens leiden de Turken de dans.

In de meeste Turkssprekende landen en ver daarbuiten – of het nu gaat om de luchthaven van Tbilisi in Georgië, autosnelwegen in de Balkan, de haven van Tripoli in Libïe of somptueuze paleizen in Kazachstan – de Turken bieden goede producten met een uitstekende logistiek aan armere landen die uitkijken naar goederen op Europees niveau.

De Turkse doorbraak is geen toeval. Ankara heeft met zwier ingepikt op de historische omwentelingen van de voorbije twintig jaar in zijn grensgebied. Met de instorting van het communisme gingen in al die landen de deuren open. “Na de tweede oorlog in Irak verloren de Verenigde Staten hun legitimiteit in de regio”, zegt oud-diplomaat Sinan Ulgen, voorzitter van het economisch studiecentrum Edam in Istanboel. “Turkije en Iran sprongen in dat vacuüm.”

Economische diplomatie

“Zijn democratisch bestel geeft Turkije een bijkomend voordeel als model voor het Midden-Oosten, waar de traditionele Arabische systemen kraken”, zegt een Europees diplomaat. Minister van Buitenlandse Zaken Ahmet Davutoglu omschrijft de uitbreiding van de Turkse invloedssfeer als een bewuste strategie van goed nabuurschap. “Zelfs in landen waarmee de spanningen tot voor kort hoog opliepen.”

De meertalige minister laat geen kans onbenut om de Osmaanse snaar te bespelen. “Zoals in de zestiende eeuw, toen de Osmanen het centrum waren van de wereldpolitiek, maken we van de Balkan, de Kaukasus en het Midden-Oosten het nieuwe politieke centrum van de wereld rond Turkije.”

De Turkse staat steekt zijn ambities niet langer onder stoelen of banken. Turkije wil de hoofdrolspeler zijn in een strategische regio, ook al gaat dat ten koste van bondgenoten – onder meer de NAVO en de Europese Unie – die nu en dan de wenkbrauwen fronsen.

“Omdat er in de buurlanden geen of nauwelijks echte vrijemarkteconomieën zijn, proberen de Turken de best mogelijke betrekkingen te onderhouden met de plaatselijke regeringen om zo veel mogelijk contracten binnen te halen”, zegt Güven Sak, directeur van de studiedienst van de invloedrijke Turkse kamer van koophandel.

Ankara geniet de volle steun van nieuwe ondernemers, de ‘Anatolische luipaarden’. Deze religieuze burgerij vormt de ruggengraat van de AKP, die voortdurend de degens kruist met de vroegere kemalistische elite, vertegenwoordigd door het leger, de hoge ambtenarij en traditionele topindustriëlen. Mustafa Kemal, beter bekend als Atatürk, ‘de vader van de Turken’, stichtte in 1923 de eerste lekenrepubliek in een islamitisch land op de ruïnes van het Osmaanse rijk.

Economische groei

De opstoot van Turkse bedrijven was onmogelijk zonder de spectaculaire heropleving van de economie. Net na de eeuwwisseling leek de Turkse staat af te stevenen op een faillissement. Alleen steun van het Internationaal Monetair Fonds en een toenadering tot de Europese Unie leken het land uit het moeras te kunnen halen.

Vandaag is dat beeld helemaal anders. Sinds 2005 is het bruto binnenlands product per inwoner met de helft gestegen tot 650 euro per maand; de export klom met 75 procent en buitenlandse investeringen stroomden toe. In 2010 klokte de groei af op 7,5 procent, de overheidsfinanciën zijn gezond en het traditionele beeld van kunstambachten en textiel is helemaal achterhaald. Turkije produceert nu onderdelen voor Airbus en bouwt de eerste elektrische wagen van Renault.

“De kaarten zijn fundamenteel herschikt”, zegt Ulgen van het studiecentrum Endam. “Turkije kijkt met andere ogen naar de wereld. Het land bevindt zich niet alleen aan de poorten van Europa, het staat in het centrum van een opkomende regio.” Voor Ulgen oefenen de ondernemers uit Anatolië druk uit op de Turkse regering om voor hen deuren te openen in de buurlanden omdat ze nog niet voldoende sterk staan om met Europese bedrijven de competitie aan te gaan in Europa.

YVES-MICHEL RIOLS IN ANKARA EN ERIK BRUYLAND

“We willen tegen 2023 de tiende economische macht in de wereld worden. De EU moet zelf uitmaken welke conclusies ze daaruit trekt” Zafer Caglayan, minister van Handel

“We maken van de Balkan, de Kaukasus en het Midden-Oosten weer het nieuwe politieke centrum van de wereld, rond Turkije” Ahmet Davutoglu, minister van Buitenlandse Zaken