Daar komt de jurist-economist

Deze maand start het hoger onderwijs met de invoering van de langverwachte machelor-master-structuur (BaMa). Opmerkelijke vernieuwing is dat studenten gemakkelijker twee studierichtingen kunnen combineren. Maar zit de bedrijfswereld wel te wachten op de filosoof-econoom en de jurist-psycholoog?

Aan de vooravond van de grootste onderwijshervorming in jaren hangt er een zekere nervositeit in de lucht. Na de Bolognaverklaring in 1999 hebben beleidsmakers, universiteiten en hogescholen vijf jaar hard gesleuteld aan programma’s en structuren. Iedereen kijkt nu vol spanning uit naar de reactie van de studenten en van de arbeidsmarkt.

Belangrijkste hervorming is dat de vertrouwde kandidaturen en licenties worden vervangen door bachelors en masters. Na een bachelor van drie jaar kunnen studenten verschillende wegen inslaan. Ze kunnen hun diploma meteen proberen te valoriseren op de arbeidsmarkt of via een master van één of twee jaar verder specialiseren. Maar bachelors krijgen ook de kans om een tweede bachelor te starten in een andere richting of om een master te volgen in een andere richting.

Ook de hogescholen staan voor grondige veranderingen. Opleidingen van het korte type worden vanaf dit jaar omgevormd tot professionele bachelors. Afgestudeerden kunnen met dat diploma rechtstreeks naar de arbeidsmarkt of ze kunnen zich, na het volgen van een schakelprogramma, inschrijven aan een universiteit. Opleidingen van het lange type bestaan voortaan uit een academische bachelor en een master.

Vlotter overstappen

De BaMa-vernieuwing opent heel wat perspectieven, maar vooral de versoepelde doorstroommogelijkheden tussen verschillende studierichtingen springt in het oog.

“Vroeger moest je je licenties in dezelfde richting volgen als de kandidaturen waarin je gestart was,” zegt Toon Boon, juridisch adviseur van de KU Leuven. “Daarna kon je dan eventueel iets anders studeren in een aanvullende opleiding. Nu zullen de masters onmiddellijk al een brede instroom hebben. Zo kunnen studenten met een bachelor Letteren zonder veel problemen een master Economie beginnen.”

Om de doorstoom naar een andere richting te vergemakkelijken bieden universiteiten in de bachelorjaren al een aantal voorbereidende keuzepakketten aan. “Concreet betekent dit bijvoorbeeld dat in de bachelor Wijsbegeerte een aantal ‘minoren’ worden aangeboden,” zegt Boon. “Vanuit sommige van die keuzegroepen zullen studenten rechtstreeks kunnen instappen in een master Economie, vanuit andere in een master Wetenschappen.”

“Het verschil met vroeger is dat de vrije keuzevakken worden vervangen door een coherent pakket aan keuzevakken,” verduidelijkt Luc François, directeur onderwijsaangelegenheden van de Universiteit Gent. “Hierdoor gaan bepaalde opleidingen dichter bij elkaar liggen en wordt een overstap gemakkelijker.”

Toch betekent de BaMa-vernieuwing niet dat studenten zomaar à la carte een programma kunnen samenstellen. “Er blijven wel degelijk vaste trajecten bestaan,” beklemtoont Boon. “We hebben vooraf aangeduid welke masters aansluiten op welke bachelors. Zo zal je van een bachelor Rechten niet rechtstreeks naar een master in de Wetenschappen kunnen overschakelen. Binnen de humane wetenschappen en binnen de exacte wetenschappen kunnen studenten wel vrij gemakkelijk overstappen. Al kan het ook hier noodzakelijk zijn dat ze eerst een kort voorbereidend programma volgen.”

Onvindbaar schaap

Hoeveel studenten van de nieuwe mogelijkheden zullen gebruikmaken om een gecombineerd diploma te behalen, is moeilijk in te schatten. “We weten uit het verleden dat van de 27.000 studenten aan de KU Leuven er ongeveer 2000 voor een tweede diploma studeerden,” zegt Boon. “Traditioneel was er vooral een toestroom vanuit rechten naar economie en omgekeerd. Dergelijke bachelor-master-combinaties zullen dus zeker een succes zijn.”

Ook de Universiteit Gent gelooft in de nieuwe mogelijkheden. “Als je advertenties bekijkt, stel je vast dat bedrijven soms een schaap met vijf poten zoeken,” zegt Geert Schacht, hoofd van de afdeling studieloopbaanadvies. “Men wil dan bijvoorbeeld een bio-ingenieur die enkele talen spreekt en ook nog wat juridische achtergrond heeft. Maar zo iemand was in het rigide systeem van vroeger niet vindbaar.”

De inschrijvingen in de talenrichtingen leveren Schacht de eerste indicaties dat de flexibilisering aanslaat: “Het uitgebreide aanbod, waarbij de muren tussen de klassieke talenstudies worden gesloopt, resulteert duidelijk in een toename van het aantal studenten. Wie nu Spaans wil studeren, is niet langer verplicht om daar Frans bij te nemen, maar kan dat combineren met bijvoorbeeld Engels. Op dit moment stellen we vast dat al 25 procent van de studenten afwijkt van de traditionele opdeling in Germaanse, Romaanse en Klassieke talen.”

Generalist of specialist?

De universiteiten mogen dan grote verwachtingen hebben van de gecombineerde studiemogelijkheden, maar hoe kijkt de bedrijfswereld naar dit nieuwe aanbod? Gary Hofmans, business unit manager van de cel Werving en Selectie van Acerta, is voorzichtig positief: “Voor juristen en mensen uit een sociale richting is het zeker nuttig dat zij een bedrijfseconomische richting, zoals marketing of boekhouden, kunnen bij doen. Zij komen in de privé vaak iets te kort. Maar voor bio-ingenieurs bijvoorbeeld is het aangewezen dat ze zich verder in dezelfde richting specialiseren.”

“Bovendien mag je niet vergeten dat een gecombineerd diploma alleen geapprecieerd wordt als de functie het vereist,” beklemtoont Hofmans. “Bij selecties vragen wij meestal naar de redenen waarom kandidaten meerdere opleidingen gevolgd hebben. Als de functie bepaalde verwachtingen niet kan inlossen, wordt het gecombineerde diploma een nadeel. Bedrijven hebben dan immers schrik dat de kandidaat weer snel zal vertrekken.”

André Van Hauwermeiren van de VDAB-studiedienst heeft bedenkingen bij de inhoud van de gecombineerde opleidingen. “Als je twee studierichtingen aanbiedt op de tijd van één voormalige opleiding, gaat dat altijd ten koste van iets. De vraag is dan: wat laat je weg? Je kan deze discussie vergelijken met de vraag naar meer sport op school. Dat is tof, maar je moet ergens een inhoudelijk vak van de uurrooster afknabbelen.”

Hofmans sluit zich gedeeltelijk aan bij deze kritiek: “Studenten die twee studierichtingen combineren, zullen nooit een specialist worden in het vakgebied van hun bachelor en starten hun master met een achterstand. Jongeren zullen zich dan ook voortdurend de vraag moeten stellen: welk profiel wil ik opbouwen? Wil ik een generalist zijn of een specialist?”

Om studenten in dat keuzeproces te begeleiden, werft de Universiteit Gent in oktober twaalf studietrajectbegeleiders aan. “In de BaMa-structuur bestaat er meer dan één evidente weg om ergens te geraken,” zegt Luc François, directeur onderwijsaangelegenheden. “Daarom willen we de jongeren goed informeren en ondersteunen. Tegelijk zullen de nieuwe personeelsleden de grenzen van de flexibiliteit bewaken. De evolutie naar een keuzevriendelijk systeem houdt immers het gevaar in dat studenten de moeilijkere vakken laten liggen. Maar op termijn is dat in hun eigen nadeel.”

Onbekende sollicitant

Kritiek is er ook te horen op de transparantie van de BaMa-diploma’s. “Voor werkgevers wordt het veel moeilijker om kandidaat-werknemers te vergelijken,” zegt Van Hauwermeiren. “Pedagogisch kan dat allemaal mooi zijn, maar wat betekent zo’n gecombineerd diploma in de praktijk? Vroeger wist je exact wat een pas afgestudeerde jurist kon. Maar hoe ga je een socioloog-jurist, een jurist-econoom en een psycholoog-jurist vergelijken?”

“Voor grote bedrijven en selectiebureaus is dat geen enkel probleem,” weet Van Hauwermeiren. “Die hebben allerlei tests en kunnen daar veel middelen en mensen in investeren. Maar voor kleinere bedrijven is dat minder evident. Die hebben de capaciteit niet om alle evoluties op de voet te volgen.”

Toch mogen we volgens Jan Van Doren, adjunct-directeur van het Voka-kenniscentrum, de problemen in verband met de vergelijkbaarheid van diploma’s niet overroepen: “We moeten weg van het diplomafetisjisme. Het nieuwe ideaal is levenslang leren. Het heeft geen zin om tot je 25ste diploma’s op te stapelen en dan je hele leven te gaan werken. Mensen kunnen beter op tijd gaan werken en dan na verloop van tijd bijtanken of omscholen.”

Ook Bruno Segers, general manager van Microsoft Belux, pleit voor een sterkere interactie tussen studeren en werken: “Onderwijsinstellingen die een MBA aanbieden, zouden mensen die rechtstreeks van de schoolbanken komen, moeten weigeren. Na twee of drie jaar praktijkervaring is zo’n opleiding veel interessanter. Dat geldt in zekere zin ook voor de nieuwe masteropleidingen. Na hun bachelor zouden studenten een stage of een uitwisseling van één jaar moeten doen.”

De vraag is dan wie studenten daartoe moet stimuleren? “De overheid heeft hier een belangrijke taak,” zegt Segers. “Als men dienstencheques kan creëren, kan men het ook voor bedrijven fiscaal aantrekkelijk maken om jonge afgestudeerden in dienst te nemen. Nu werk en onderwijs in één ministerie zijn ondergebracht, is het een uitgelezen kans om dat te realiseren. Ik verwacht van Frank Vandenbroucke ( SP.A) dat hij op dit vlak een aantal initiatieven start.”

Maerten Van Craen

“Studenten die twee studierichtingen combineren, zullen nooit een specialist worden in het vakgebied van hun bachelor en starten hun master met een achterstand.”

Voor juristen en mensen uit een sociale richting is het nuttig dat zij er een bedrijfseconomische richting, zoals marketing of boekhouden, kunnen bij doen.