Bologna: een nieuwe norm of een nieuwe naam?

Het Bologna-decreet over het universitair onderwijs zal in feiten worden omgezet. Het decreet is een besluit van de Europese ministers van Onderwijs om in het universitair onderwijs in Europa binnen enkele jaren overal dezelfde titels te verlenen. De oude titels zullen plaatsmaken voor nieuwe eenvormige benamingen. In de toegepaste economische wetenschappen _ mijn vakgebied _ worden de vertrouwde titels van kandidaat en licentiaat vervangen door twee nieuwe titels. En zoals ik het begrepen heb, zullen de studenten de Europese bachelor halen in drie jaar en de aansluitende nieuwe Europese master in één extra jaar. Samen vier jaar, de studietijd van de huidige licentie TEW.

We moeten eerst en vooral vaststellen dat er binnen Europa inderdaad grote verschillen bestaan in de opleidingen op het gebied van het bedrijfseconomisch onderwijs aan de universiteiten. Frankrijk kent een stelsel dat vergelijkbaar met het onze is. In Nederland zijn de twee eerste jaren zowat gelijklopend in vorm, maar Nederlanders studeren nu eenmaal anders. Veel studenten hebben een baantje tijdens hun studies. Ze mogen op vier jaar afstuderen, maar het is niet de norm. De Nederlandse doctorandus (drs.) studeert af met een proefschrift op een veel hoger niveau dan de Belgische licentiaat. In Duitsland studeert men voor Diplomkaufmann, maar daar is de opleiding sterk op de praktijk gericht. In Engeland bestaat er aan de grote universiteiten helemaal geen standaardopleiding inzake bedrijfsbeleid. In Oxford is de basisopleiding die er het dichtst bij aansluit Politics, Philosophy and Economics. Maar het staat mijlenver van een bedrijfsgerichte opleiding zoals onze TEW.

Hoe het Bologna-decreet erin zal slagen meer dan een louter formele eenheid tussen die erg verschillende invalshoeken tot stand te brengen, moet voor iedereen een raadsel zijn.

Het bedrijfsleven wil capabele mensen, wat neerkomt op een specifieke vooraanleg, plus rijpheid, bekwaamheid om situaties aan te kunnen, zich volwassen te gedragen enzovoort. De bachelor na drie jaar zal net zo min een einddiploma worden als vandaag de kandidatuur na twee jaar. Iedereen zal na de bachelor automatisch de master aanvangen. De bachelor lijkt dus een even overbodige etappe als de kandidaatstitel en zal in de praktijk niet veel voorstellen.

Wat is normaler dan dat Europa zich spiegelt aan Amerika? Maar dan moeten we meteen vaststellen dat de norm in de VS een bachelor na vier jaar studie is, en een master na twee jaar extra. De eigenschap van een Amerikaanse MA is dat hij de student opleidt voor het beroepsleven, na een BA die de ruimere ontwikkeling van de geest beoogt. Studenten in Amerika die uitzonderlijk begaafd of matuur zijn ten opzichte van hun klasgenoten, kunnen toestemming krijgen om een verkorte BA in drie jaar te behalen, maar dat zijn grote uitzonderingen. Toegepast op buitenlandse studenten heeft dat altijd betekend dat een Belgische licentiaat TEW op één jaar een Master of Business Administration (MBA) aan een Amerikaanse universiteit kon verwerven. Reden: de relatief sterke vooropleiding van de Belgische student. Maar nu zullen die Belgen al met een ‘MBA light’ arriveren. Welke Amerikaanse universiteit zal dat nog serieus nemen? Er zijn in de Verenigde Staten zeer weinig bachelors met een businessdiploma dat qua inhoud vergelijkbaar is met de licentiaat TEW. Op dat gebied is de VS meer vergelijkbaar met het Verenigd Koninkrijk.

Staan we voor een andere norm of voor een andere naam voor hetzelfde? Wordt met de creatie van een nieuwe titel ook een nieuwe inhoud gecreëerd, of worden de bestaande professoren, vakken, vakgebieden, specialisaties, met hun bestaande onderwijsmethoden, gewoon overgoten met een andere aspic? Er zou een frisse wind waaien als men mocht vernemen dat het Belgische universitair onderwijs samen met de invoering van de BA ook naar een nieuwe onderwijskundige aanpak zou gaan streven.

Want de Amerikaanse en Engelse bacheloropleidingen staan voor een andere onderwijsbenadering, een andere norm. Het zijn Arts-opleidingen, dus waar een verdieping van de menselijke en maatschappelijke kennis vooropstaat, door lectuur, schrijven en discussie, typisch in kleine groepen van vijftien tot 25 studenten, met evaluatie van thuiswerk tijdens het jaar, met een toets halfweg ( mid-term) en in de laatste week ( final), zonder de typisch Belgische ‘blok’ en stresserende examens. Is een vak afgelegd, dan zijn de credits definitief verworven, ook zonder eindeloze deliberaties. Voor België ware dat een revolutie. Minder uit het hoofd leren, meer lezen en verwerken tijdens het jaar, discussiëren met je prof, een prof die je persoonlijk kent. Een duidelijk lager aantal studenten per docent. Als dát is wat men met de Europese BA bedoelt, dan zou men het beter wat luider beginnen te zeggen. Veel ouders en ook studenten zouden daar fervente voorstanders van kunnen worden zodra het tot hen doordringt wat dat zou betekenen. Natuurlijk, wie zal dat betalen?

Tot we meer vernemen over deze vernieuwingsgedachten moeten we over de Europese BA en MA echter denken als over oude wijn in nieuwe zakken. Weer een ‘triomf’ voor de Europese politici.

Emiel Van Broekhoven

De auteur is hoogleraar economie aan de Universiteit Antwerpen en voorzitter van de Vlaamse Federatie van de Beleggingsclubs.

De bachelor na drie jaar zal net zo min een einddiploma worden als vandaag de kandidatuur na twee jaar.