Werkverslaving. Een scheldwoord of een ereterm. Eerst even het klinische beeld. Het compulsieve type (de ergste soort) is een echte junkie, verslaafd zonder meer. Krijgt van alle kanten signalen dat het zo niet verder kan. Partner, kinderen, eigen lichaam, eigen fantasie schreeuwen om ter hardst. Het is opvallend hoeveel compulsieve werkverslaafden fantaseren dat ze een ongeluk zouden krijgen, erg genoeg om buiten strijd te zijn, maar uiteraard niet zo erg dat de levensverzekering moet worden uitbetaald. Voor dit type is er slechts één adres: de sofa. Behandeling zoals alle compulsieve neurotici. In wat volgt, beperken we ons dan ook tot de twee niet-compulsieve varianten.
PERFECTIE.
Het perfectionistische type wandelt door het leven met de slogan ‘goed is nooit goed genoeg’. Alles moet worden gecontroleerd. Alles moet verlopen zoals ze zelf willen. Ze willen heel vaak beantwoorden aan zeer specifieke familiale verwachtingen. Ergens in hun achterhoofd draaien er bandjes als ‘je kan beter Mieke’, ‘een Blommaert geeft nooit op’, ‘een Peeters is een taaie’. Vrouwen zijn oververtegenwoordigd in deze categorie.
Ze komen vooral voor aan de basis van de piramide, bij het uitvoerend personeel, en… aan de top. Voor hen klinkt ‘ zero-defects‘ als hemelse muziek in de oren. Ze zullen nooit rusten voor het laatste detail ook nog in orde is. Ze passen dus wonderwel in een Iso-omgeving. Tot daar de fraaie kant.
Maar de dames en heren perfectionisten worden snel boos. Ze hebben een ontvlambare agressiviteit als ze geen controle hebben over de situatie. Ze worden boos als de dingen niet verlopen zoals ze willen. Ze worden ook boos als de mensen hun perfectieniveau niet halen. Ze hebben uiteraard enorme problemen met delegeren en verkiezen de meeste dingen zelf te doen in plaats van hulp te vragen. Ze worden ongeduldig als ze op iemand moeten wachten of iets te lang duurt. En bovenal raken ze overstuur als ze de situatie niet onder controle hebben. En dat is bijna de exacte definitie van stress.
We ervaren (negatieve) stress als we de zaken niet controle hebben. Dat is het dagelijks lot van de perfectionistisch ingestelde werkverslaafde. Ze klagen sneller dan anderen over een benauwd gevoel en worden sneller depressief. Het zijn in wezen ontevreden mensen: niet tevreden over hun job, hun leven. Of zoals Benjamin Franklin ooit heeft gezegd: ‘voor een ontevreden mens zijn er geen gemakkelijke stoelen’. Ze vertonen veel psychosmatische klachten. En dat komt niet zozeer door de vele uren die ze werken, want zoveel meer dan het gemiddelde werken ze nu ook weer niet. Maar ze lokken wel meer conflicten met collega’s uit.
PRESTATIE.
Hun problematiek is echter maar klein bier in vergelijking met het prestatiegerichte type. De perfectionist is niet tevreden met de kwaliteit van het geleverde werk. De doordrammer is ontevreden over de kwantiteit van het werk. Er zit altijd meer in. Het kan altijd nog wat sneller, nog wat onverwachter, nog wat heviger. Dit zijn de adrenalineverslaafden. Ze hebben ergens (snel!) opgepikt dat er ook zoiets bestaat als positieve stress en ze zullen geen dag laten voorbijgaan om de positieve effecten van stress te demonstreren. Ze hebben plezier in het werk. Ze vinden er ontplooiing in. Het zijn zeker geen klagers, alhoewel ze ook heel wat lichamelijke klachten ervaren (maar minder dan de perfectionisten). Wel zullen ze minder snel wegens ziekte thuisblijven. Daar hebben ze eenvoudig geen tijd voor. Maar ze rapporteren wel veel stress, nog meer dan de perfectionisten. Ze branden immers hun levenskaars langs beide eindjes tegelijkertijd op. Ze klagen wat over de kwaliteit van hun slaap, maar één klacht steekt er met kop en schouders bovenuit: ze hebben te weinig tijd voor hun gezin. Ze hebben weinig conflicten op het werk met collega’s of chefs, maar op het thuisfront des te meer. Dit doordrammerig gedrag van de prestatiegerichte workaholic komt even veel bij mannen als bij vrouwen voor, en stijgt naarmate het hiërarchisch niveau stijgt.
COMBINATIE.
Deze gedragspatronen zijn werk- of levensstijlen. Het zijn dus geen ‘types’. Je kan dus perfect beide combineren. En dan is het hek helemaal van de dam. De gecombineerde stijlen hebben nog meer stress, nog meer conflicten op het werk, nog meer psychosomatische klachten, en zijn nog wat ongelukkiger. Het is de overstap naar het compulsieve type.
Eén setje cijfers uit de Vacature-enquête naar werkdruk om dit te illustreren: de 344 sterk prestatiegerichten werken gemiddeld zo’n 55 uren per week; hun 336 tegenhangers, de lage prestatiegerichten, werken gemiddeld zo’n 40 uren. En waar vinden we vooral deze prestatiegerichte workaholics? In de horeca en bij de consultants. Waar vind je ze het minst? Bij de overheid en in de energiesector. De horeca is overigens de enige sector waar zowel de prestatiegerichte én perfectionistische werkstijlen samen frequent voorkomen. En nu mag u twee keer raden welke sector het hoogst scoort wat psychosomatische problemen betreft…
STRAND.
Juist lezer, deze bijdrage is wat korter dan u van ons gewend bent. Maar we werken dan ook keihard aan onze eigen werkverslaving. Terwijl u dit leest, starten we op zonnige stranden een afkickprogramma. Er moet toch iemand het voorbeeld geven.
Marc Buelens is hoofddocent aan de Universiteit Gent en partner van de Vlerick Leuven Gent Management School.
MARC BUELENS
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier