Belgen kopen voor half miljard uit de automaat

Jaarlijks halen alle Belgen samen voor ruim 520 miljoen euro voedingsproducten uit de automaat. Vooral gezonde voedingswaren winnen aan populariteit.

Tenzij de federale regering alsnog het advies van zowel werkgevers, zelfstandigen als vakbonden naast zich zou neerleggen, komen er geen ruimere openingsuren voor de warenhuizen. De consument hoeft echter niet op zijn honger te blijven zitten, want in ons land staan er intussen al 173.370 automaten.

Dat blijkt uit de eerste inventaris van de Belgische automatenmarkt door het Brusselse consultancybedrijf Food in Mind. Eigenlijk zijn er nog een paar duizend automaten meer in ons land, want de onderzoekers hielden geen rekening met bijvoorbeeld broodautomaten, wasserettes of pasfotoautomaten.

Wel opgenomen in de statistieken zijn de waterkoelers, die vooral in de bedrijfswereld opgeld maken en meteen ook de belangrijkste groep vormen qua aantal (zie grafiek: 173.370 automaten in België). In omzet vertegenwoordigen ze echter een veel kleiner marktaandeel. Met een basisprijs van 4,45 euro voor een pakje van 25 sigaretten is het niet verwonderlijk dat de koppositie daar wordt ingenomen door de tabaksautomaten. Die laatste vormen overigens een buitenbeentje omdat ze, net zoals de condoomautomaten, vooral terug te vinden zijn in de horecazaken. Alle automaten zijn samen goed voor een jaarlijks omzetcijfer (aankoopwaarde, inclusief BTW) van 520 miljoen euro of 1,34 procent van de totale voedingsdistributie.

De overweldigende power van Coca-Cola

Volgens het marktonderzoeksbureau TNS Dimarso is er nog een ruim groeipotentieel voor alle productgroepen, maar toch vooral voor de gezonde snacks. Met elf automaten per duizend inwoners loopt Europa achter op de Verenigde Staten (25), maar vooral op Japan. Daar kan de lokale bevolking zijn yen kwijt in maar liefst vijftig automaten per duizend inwoners.

Toch was er de voorbije jaren niet echt sprake van een inhaalbeweging bij ons, want het aantal automaten blijft ter plaatse trappelen. Eddy Bovijn, partner bij Food in Mind, ziet twee verklaringen voor de stagnatie. “In de eerste plaats heeft de invoering van de euro ervoor gezorgd dat de eigenaars voor niet onbelangrijke uitgaven kwamen te staan om hun automaten aan te passen. Daardoor bleef er minder geld over om te investeren in nieuwe toestellen. Daarnaast zet ook het toenemende vandalisme een rem op de expansie.”

Veel kleinere spelers uit de automatenbranche hebben er de jongste jaren dan ook de brui aan gegeven. De markt wordt nu vooral bevolkt door de grote jongens uit de voedingsindustrie. Zo is de dominantie van Coca-Cola – een van de pioniers in de branche – overweldigend. Van de 42.000 frisdrankautomaten die er kriskras in ons land staan opgesteld, controleert Coca-Cola er maar liefst 30.226 (zie grafiek: Coca-Cola is alomtegenwoordig). Ruim de helft daarvan wordt verhuurd aan gespecialiseerde operatoren – Maas en het snel groeiende Autobar behoren tot de allergrootste in dat segment.

Coca-Cola baat zelf 28 procent van de automaten in full service uit. Dat houdt in dat de frisdrankengigant instaat voor het opvullen en het onderhoud van de automaten. In ruil voor die taken krijgt Coca-Cola alle opbrengsten, maar meestal wordt er wel een kleine commissie betaald aan het bedrijf of de school waar de automaat staat opgesteld.

Bij de warme dranken zijn Douwe Egberts en Nestlé de dominante spelers op de koffiemarkt. In het nog onderontwikkelde segment van de zuivelproducten heeft Danone een forse voorsprong opgebouwd. Intussen zou de voedingsreus bij ons al 800 automaten hebben staan. Behalve melkdrankjes en zuiveldesserts vindt de consument er ook koekjes van Lu.

De 6000 snoepautomaten zijn dan weer het favoriete speelterrein van het nog altijd familiale Masterfoods, de producent van onder andere Mars.

De enige subcategorie die aan het afbouwen is, is die van de ijsjesautomaten. “De investering ligt hier nog een stuk hoger dan bij een doorsnee automaat, die toch al gauw 5000 euro kost,” weet Eddy Bovijn van Food in Mind. “Bovendien zijn ijsjes zeer seizoensgebonden.”

De opkomst van de gezonde snack

Uit een recente enquête van het Obesitas Forum bleek dat liefst 43 procent van de Belgen te veel weegt. Verrassender was echter de conclusie dat vooral de jongeren tussen 15 en 34 jaar zich bewust zijn van hun slechte eetgewoonten. Coca-Cola, dat te kampen heeft met een negatief imago als dikmaker, was al eerder tot die vaststelling gekomen en zet nu een grootschalige actie op waarbij alle automaten in scholen een grondige facelift krijgen – een operatie die in september moet zijn afgelopen. Zo wordt in de lagere scholen de schreeuwerige, rode reclame vervangen door een afbeelding van een basketbalspeler. Maar Coca-Cola doet meer dan die oppervlakkige ingreep. Frisdranken hebben weliswaar de hoogste rotatie in de automaten, maar het bedrijf zal er toch over waken dat de jonge consument ook telkens een gezonde keuze kan maken. “Behalve de bekende frisdranken zullen er in elke school minstens drie andere productgroepen aanwezig zijn in de automaten,” zweert Carl Van Ransbeeck, director cold drink channels bij Coca-Cola Enterprises Belgium. Dat kan dan water ( Chaudfontaine), fruitsap ( Minute Maid), sportdrank ( Aquarius) of een melkdrankje zijn ( Fristi/Cecemel).

Een andere opvallende speler in de onderwijssector is het Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing, kortweg Vlam. Ruim twee jaar geleden begon die organisatie met het plaatsen van automaten met zuivelproducten die bij partners als Campina, Inex en Inza waren aangekocht. Als operator koos het Vlam voor het West-Vlaamse Drink-O-Mat, een bedrijf dat thuis is in de Vlaamse secundaire scholen.

“De prille tieners vormen onze doelgroep en we willen met onze producten overal in hun leefwereld aanwezig zijn,” aldus Frederik Vandermersch, productmanager Zuivel bij het Vlam. “We hebben het grote voordeel dat onze producten een perfect imago hebben. Het project is rendabel en we zijn dan ook van plan om ons automatenpark, dat ondertussen is uitgegroeid tot een vijftigtal stuks, verder uit te breiden.”

Aanvankelijk was het de bedoeling dat de industrie dit project zou overnemen, maar die blijft alsnog de kat uit de boom kijken. Niet gelaten voor Frederik Vandermersch, die er nu ook aan denkt om in de spoorwegstations automaten met zuivelproducten te gaan plaatsen.

Dirk Van Thuyne

Veel kleinere spelers op de automatenmarkt hebben er de jongste jaren de brui aan gegeven.