Belgen houden de vakantie makers overeind

Wolfgang Riepl
Wolfgang Riepl redacteur bij Trends

Drie kwakkeljaren, zeg maar rampjaren. Nee, voor de marktleiders in het Europese toerisme, Thomas Cook en TUI, zijn vakanties geen pretje meer. Gelukkig waren daar de Belgen om de boel recht te houden. Ze reageerden sterk op 11 september 2001, maar daarna veerde de markt snel weer op.

Nee, de vakantiemakers worden niet graag herinnerd aan de start van het nieuwe millennium. Wie wil er nu vakantiekiekjes van een zwakke conjunctuur, de aanslagen van 11 september, de oorlog in Irak en als toemaatje sars?

Vooral Thomas Cook, de nummer twee in Europa, kreunde onder die lasten. In het boekjaar 2002-2003 volstond het bedrijfsresultaat (79 miljoen euro) amper om de interestlasten (72 miljoen euro) te dekken. Het boekjaar 2001-2002 ging helemaal de mist in, met 36 miljoen bedrijfsresultaat versus 63 miljoen interestlasten. Voeg daarbij de zware afschrijvingen en het reisbedrijf keek vorig boekjaar aan tegen een nettoverlies van ruim een kwart miljard euro en een solvabiliteit van minder dan 14 %.

TUI deed het wat beter. Maar de toeristische nummer één in Europa – via TUI België eigenaar van het Belgische Jetair – had daarvoor wel een uitzonderlijke opbrengst nodig. De verkoop van het filiaal AMC Group leverde het voorbije boekjaar 930 miljoen euro op. Toch kon de toeristische poot, die met 12,671 miljard euro 66 % van de geconsolideerde omzet levert, zich enigszins handhaven. Het bedrijfsresultaat bedroeg immers 532 miljoen euro. Daarmee blijft de afdeling toerisme nog steeds de minst winstgevende van het concern, dat zich ook in logistiek en energie specialiseert. Maar TUI, genoteerd op de beurs van Frankfurt, concentreert zich al vijf jaar volop op het toerisme. Het bedrijf startte 44 jaar geleden als de Preussische Bergwerks- und Hütten-Aktiengesellschaft met scheepswerven, staalproductie en mijnbouw. Maar volgens de directie in Hannover waren dat anno 2004 verouderde industrieën. Toerisme zou soelaas brengen.

Reizen in de ramsj

Vanwaar die ontsporing in de balansen? De twee vakantiemakers uit Duitsland wijzen vooral hun thuismarkt met de vinger. De negatieve bedrijfsresultaten worden alleen in Duitsland gehaald, dat maar niet uit zijn (nu al een decennium aanslepende) recessie raakt. De dalende vraag naar reizen leidde tot een neerwaartse prijzendruk. De markt moest te allen prijze worden aangezwengeld. En wat doet een tour- operator als consumenten hun tweede en derde jaarlijkse reis annuleren? Thomas Cook leverde reizen op krediet met de formule fly now, pay later. TUI ging in de tegenaanval met Discount Travel: via dumpprijzen alsnog de reislust aanwakkeren. De vakantiereus verwende de Duitsers met één week Mallorca voor een luttele 99 euro. Zo goedkoop mogelijk reizen is nu de nationale sport bij de oosterburen. Last minutes maken 40 % van de reisomzet van TUI uit.

“Last minutes leiden niet noodzakelijk tot lagere marges,” sust Bart Brackx, gedelegeerd bestuurder van TUI-dochter Jetair. “Het aantal momentconsumenten met impulsaankopen klom sterk. Wij moeten de nodige capaciteiten hebben en aan die vraag voldoen.”

Die momentconsument krijgt nog extra munitie door de toenemende concurrentie van budgetmaatschappijen en het internet. Die verbreding van het gamma maakt klanten steeds flexibeler. Ze wijken af van de strakke schema’s die de georganiseerde reizen van de touroperators opleggen, boeken kortere reizen of alleen maar een vliegticket.

Prijzen dicteren

Voor de twee marktleiders in Europa was dat veranderende reispatroon misschien nog erger dan de reeks jobstijdingen aan het begin van het nieuwe millennium. Want hun hele strategie stoelt op een verregaande verticale integratie. Touroperators willen het hele vakantiepakket in eigen beheer houden. Thomas Cook en TUI beheren het reiskantoor, de luchtvaartmaatschappij, het hotel, tot en met de excursies ter plaatse. Handig voor de kwaliteitszorg, en nog meer voor de winstmarges. Want op die manier kan een grote speler de prijzen dicteren. Zeker als je in heel Europa de nummer één of twee bent.

De verticale integratie was dé managementhype in de tweede helft van de jaren negentig. Op een groeimarkt leek de strategie ook erg zinvol. Bovendien gingen Thomas Cook en TUI in heel Europa op overnamepad. De overnames werden vaak te duur betaald, onder het motto “strategische premie met een zeer groot marktpotentieel”. In eigen land verzilverde de West-Vlaamse reisfamilie Brackx in het voorjaar van 2001 zijn belang in Jetair. De verkoop van 50 % van de aandelen aan TUI bezorgde het familiale vehikel, Immobilia Brackx, een uitzonderlijke opbrengst van 26,779 miljoen euro.

Maar zodra de markt krimpt, hangt de verticale integratie als een molensteen rond de nek van de toeristische concerns door de loodzware vaste kosten: reiskantoren, vliegtuigen, hotelbedden. De afschrijvingen van de goodwill door te dure overnames verzwaart die lasten. Thomas Cook schreef de voorbije drie boekjaren voor 308 miljoen euro aan goodwill af. TUI slikte het voorbije boekjaar een bijzondere waardevermindering voor een bedrag van 369 miljoen euro. Die impairment kwam er vooral door de afdeling toerisme. Toch is de situatie bij TUI minder dramatisch dan bij Thomas Cook. Waarnemers wijzen op de veel behoedzamer doorgedreven verticale integratie, waardoor de groep flexibeler werkt.

“Lieve God, hoeveel centen zijn er voor die overnames tussen 1991 en 2001 niet over de toog gegaan,” zucht Wim Desmet vandaag. Het visitekaartje van de Vlaming leest ‘executive vice president Thomas Cook AG’, verantwoordelijk voor West-Europa (België, Frankrijk en Nederland). “In België deden we alleen redelijke overnames, die binnen de vijf jaar rendement opleverden. Maar eind jaren negentig werden er strategische toeslagen betaald, want de grote concerns waren in een onderlinge concurrentiestrijd verwikkeld. De Franse marktleider Havas werd overgenomen op 30 juni 2000, net tijdens de piek van die hele hype.”

De gevolgen laten zich raden. Voor dat Franse filiaal, dat vandaag Thomas Cook Voyages heet, werd in het voorbije boekjaar een bijzondere waardevermindering geslikt ter waarde van 35 miljoen euro. Volgens de financiële informatieverschaffer D&B haalde de Franse dochter nochtans meer dan behoorlijke cijfers de voorbije jaren. “De strategische premie die toen betaald werd, weegt niet meer op tegen de huidige rentabiliteit,” verantwoordt Ulrik Vercruysse, de West-Vlaamse chief financial officer (CFO) voor Thomas Cook West-Europa. “Toen we het bedrijf kochten, gingen we ervan uit dat de Franse markt een zeer groot potentieel bood voor de georganiseerde reismarkt. Maar we hebben de omgevingsvariabelen dus verkeerd beoordeeld.”

Overlevingskunstenaar

De raad van bestuur van Thomas Cook – een 50/50 joint venture van Condor, de charterdochter van Lufthansa, en warenhuisketen Karstadt – trok in november 2003 zijn conclusies. Chief executive officer Stephan Pichler en zijn trouwe luitenant, CFO Norbert Kickum, mochten opkrassen. Vandaag zijn nog amper drie van de negen leden van het voormalige directiecomité op post. Ook bij TUI werd schoon schip gemaakt. Ralf Corsten, in de jaren negentig de topman voor het toerisme, verliet het bedrijf. Wim Desmet is een van de weinige overlevers aan de top van Thomas Cook.

Zijn resultaten in West-Europa zijn dan ook meer dan behoorlijk. Want, opvallend in dat hele verhaal vol rampspoed: zowel bij Thomas Cook als bij TUI doet West-Europa (België, Frankrijk, Nederland) het goed. En dat is hoofdzakelijk het werk van de puike prestaties op de Belgische markt. Bij Thomas Cook leverde België in het voorbije boekjaar 15 miljoen van de 26 miljoen euro bedrijfswinst van West-Europa. TUI België haalde een nog beter resultaat met 28,3 miljoen van de 42,2 miljoen euro bedrijfswinst voor West-Europa.

Voor de goede prestaties van die Belgische markt zijn er diverse verklaringen. De winstsprong bij Thomas Cook in het jongste boekjaar is onder meer een gevolg van een dividend ter waarde van 22,5 miljoen euro, geleverd door het fiscaal gunstige coördinatiecentrum, Thomas Cook Interservices. Maar ook de bedrijfswinst klimt. Nogal wat concurrenten morren over het duopolie van Thomas Cook en TUI, die 80 % van de georganiseerde reismarkt onder elkaar verdelen. Dat mildert de prijsdruk in eigen land, zeker na het faillissement van Sunair, de voormalige nummer drie. “De markt blijft zeer prijsgevoelig,” vindt Wim Desmet. “De prijzenoorlog is nooit ver weg. Dat houdt de markt wakker, je moet scherp blijven.”

“België was altijd al een zeer competitieve markt,” vult Bart Brackx van Jetair aan. “Het vakantiegedrag is geen statisch gegeven. Wij hebben altijd geanticipeerd op de nieuwste trends en noden. Dat heeft bijgedragen tot de stabiliteit op de Belgische markt.”

Risicoschuwe Belgen

Een troef in België is de optimale integratie, synergie en kostenefficiëntie binnen de afdelingen. TUI zocht op groepsniveau in 2003 voor 150 miljoen euro aan besparingen. Thomas Cook bespaarde de twee voorbije boekjaren 497 miljoen euro. De effecten in België waren minimaal: kort na 11 september 2001 werd gedurende drie maanden tijdelijke werkloosheid ingevoerd. Daarmee hield het op. Kenners van de sector verklaren dat door de behoedzaamheid van de Belg, die minder risicogeneigd is. De integratiegraad schommelt slechts rond de 60 %. Dat is de mate waarin toeristische diensten door eigen filialen worden gedekt. Wie gebruikmaakt van derden, heeft in geval van een krimpende markt dus minder vaste kosten. “In Duitsland is de situatie net andersom,” zucht Wim Desmet. “Daar heb je meer capaciteit dan de vakantiemakers kunnen vullen.” De enige probleemdochter bij Thomas Cook België is Thomas Cook Travel Shop. Die keten van 22 reiskantoren torste einde 2003 een gecumuleerd verlies van 2,171 miljoen euro.

Opvallend: ook bij TUI België is de koepel van reiskantoren, TUI Travel Center, een zwakke dochter. Het netwerk van 123 kantoren maakt sinds 2002 opnieuw winst, maar sleept nog steeds overgedragen verliezen uit het verleden mee.

En last but not least: de Belgen reageerden stevig op 11 september, maar daarna trad sneller dan in andere landen een gewenning op. De markt veerde sneller weer op. TUI België zag zijn volume aan reizigers in de drie voorbije jaren voortdurend toenemen. “Wij hebben in die jaren nooit een daling vastgesteld,” antwoordt Bart Brackx. “Jetair heeft ingespeeld op de trends en de moeilijke boekingssituaties. In een dalende markt resulteerde dat in positieve boekingscijfers en stijgende resultaten.”

Is alles dus weer kits? “De economische motor blijft sputteren. Niemand zegt dat we weer zijn vertrokken,” antwoordt een behoedzame Wim Desmet. “Wat als er morgen weer een grootschalige aanslag gebeurt?”

Wolfgang Riepl

Zo goedkoop mogelijk reizen is de nieuwe nationale sport. TUI verwende de Duitsers met één week Mallorca voor een luttele 99 euro.

“Lieve God, hoeveel centen zijn er voor sommige overnames niet over de toog gegaan.” [Wim Desmet, Thomas Cook]

“België was altijd een zeer compe-titieve markt. Wij hebben steeds geanticipeerd op de nieuwste trends en noden.” [Bart Brackx, Jetair]

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content