Precies op het moment dat Europa de tweehonderdste verjaardag van de nederlaag van Napoleon herdenkt, dreigt schade aan een project dat oorlog in Europa moet voorkomen. De euro is in de eerste plaats een instrument om in Europa de verdere politieke integratie af te dwingen en de kans op vrede te verhogen. Maar door de kar voor het paard te spannen, dreigt de eenheidsmunt een splijtzwam in plaats van een bindmiddel te worden. De spelregels van de euro kunnen voor een land zo oncomfortabel worden dat de bevolking een regering aan de macht brengt die haar laars lapt aan die regels. Dat wisten de architecten van de euro vanaf dag één. Eigenlijk was de grexit nagenoeg een feit op de dag dat de Grieken het radicaal-linkse Syriza aan de macht brachten. Athene dreigt het Waterloo van de euro als ene en ondeelbare muntunie te worden.
De schuldeisers hebben afgelopen weekend eindelijk een streep trokken onder de uitzichtloze onderhandelingen met de Griekse regering. Het blufpoker en de chantage hebben lang genoeg geduurd. Wie zoals Griekenland financiele steun wil, moet zijn soevereiniteit gedeeltelijk opgeven. Dat zijn de spelregels van de euro. De Griekse premier Alexis Tsipras beloofde zijn keizers een blanco cheque van Europa, maar het is nogal wiedes dat de andere democratieën in Europa die niet willen ondertekenen. Staatshoofden als de Duitse bondskanselier Angela Merkel wilden Griekenland nog aan boord houden, maar zelfs zij verloor het de voorbije weken van de hardere lijn van de Europese ministers van Financiën.
Hoe moet het verder? Tenzij er donderdag een lastminutedeal uit de lucht valt, wordt Griekenland naar de uitgang van de euro begeleid. Dat traject gaat gepaard met een Grieks faillissement, kapitaalcontroles, banknationalisaties en de terugkeer van de drachme als parallelle munt. Dat scenario zal Griekenland veel meer pijn doen dan Europa. Het besmettingsgevaar is beperkt, sinds de Europese Centrale Bank voluit de rol van lender of last resort speelt. Daarnaast zit de Griekse schuld grotendeels bij de Europese landen en instellingen, zodat een Grieks faillissement vooral een boekhoudkundige afschrijving zonder grote gevolgen wordt. Het grootste risico is dat er in grotere eurolanden ook regeringen aan de macht komen die een einde aan de hervormingen maken. De Spaanse verkiezingen in het najaar worden een belangrijke test.
Syriza heeft gegokt en voorlopig verloren. Toch houdt de Griekse regering vast aan een chantagestrategie om een voordelige deal uit de brand te slepen. Griekenland speelt daarbij onbeschaamd zijn geostrategische positie als troefkaart uit. Het land is altijd al een pilaar van het Europese veiligheidsbeleid geweest. Na de Tweede Wereldoorlog kreeg Griekenland financiële steun van de Verenigde Staten om uit de invloedssfeer van de Sovjet-Unie te blijven. Griekenland werd in 1952 lid van de NAVO, drie jaar voor de toetreding van West-Duitsland. Griekenland trad ook niet voor niets als tiende lid toe tot de Europese Unie, in 1981 al, nog voor Oostenrijk en Spanje. En in 2001 kreeg het land een toegangsticket voor de euro, hoewel de Europese leiders wisten dat de Griekse financiën een puinhoop waren. Europa heeft Griekenland dus altijd stevig tegen zich aan getrokken. Een machtsvacuüm van een failliet land op die plek is een te mijden risico.
Het tragische aan de Griekse kwestie is dat het land sneuvelt in het zicht van de finish. Dankzij het harde labeur van de voorbije jaren knoopte de Griekse economie opnieuw aan met een schuchtere groei, maar de politiek van Syriza duwde het land opnieuw in de onzekerheid en recessie. Had het besparingsschema trager gekund, met minder schade voor de economie? Ja, maar met een constructieve houding had de Griekse regering die toegeving zeker kunnen verkrijgen. Niet het bezuinigingsprogramma joeg de Griekse economie over de afgrond, wel de jarenlange ontsporing van de Griekse staatsfinanciën. De Griekse werkloosheid is hoog opgelopen, maar de werkgelegenheid zal pas herstellen als het economische huishouden is opgeruimd. Eerst een gezonde economie, dan komen de banen.
De euro, met of zonder Griekenland, kan sterker uit deze crisis komen, als uit de andere eurolanden een sterk signaal komt dat ze het spel volgens de regels willen spelen. En dan wordt gekeken naar Spanje, Italië en vooral Frankrijk. Want hoe prop je op termijn het totaal verschillende Franse en Duitse economisch model in één muntunie? De aanhoudende Frans-Duitse divergentie dreigt het grote Waterloo van de euro te worden.
DAAN KILLEMAES
Niet het bezuinigingsprogramma joeg de Griekse economie over de afgrond, wel de jarenlange ontsporing van de Griekse staatsfinanciën.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier