Als Amerika België zou zijn, dan zouden we het tot een gefaalde staat uitroepen. Acht jaar geleden wonnen ‘hoop’ en ‘verandering’ het Witte Huis. De Amerikaanse droom werd een politieke droom: een wereld zonder kernwapens, het einde van de oorlog tegen terrorisme, Guantánamo dicht, reset met Rusland, wiedergutmachung met het Midden-Oosten, een pivot naar Azië. Acht jaar verder zijn er alleen nachtmerries: nieuwe kernwapenwedloop, wereldoorlog met terrorisme, Guantánamo open, Rusland een vogelvrije schurkenstaat, het Midden-Oosten op ontploffen, China een economische vrijbuiter en militair vrijpostig.
De president die Washington miraculeus zou verenigen, laat het verdeelder dan ooit achter. Federaal Amerika is federaal België tot de 51ste macht: onmin tussen staten, onverzoenbare politieke partijen, bevolkingsgroepen in parallelle universa, overgoten met een retoriek van permanente wederzijdse verontwaardiging. Voor de Amerikanen zijn er gelukkig nog de deelstaten en de steden, die beter functioneren. Het is vooral de buitenwereld die de prijs betaalt voor een stuurloos en willoos Washington. Terwijl in het Capitool de poppenkast speelt, draait de klok van de geopolitiek door. De wereld, het zwalpende Europa op kop, betaalt het gelag van een Amerika dat in de knoop ligt met zichzelf.
Als Barack Obama George W. Bush zou zijn, dan zouden we hem tot een gefaalde president uitroepen. Zonder Irak geen pacifist in het Oval Office; zonder Syrië, Rusland en China geen Donald Trump die Amerika opnieuw ‘groots’ wil maken. De president die de belastingen op de rijksten verhoogde, de extreemste inkomensongelijkheid zag afnemen, de lonen zag stijgen, de economie honderdduizenden banen zag bijmaken en de gezondheidszorg uitbreidde, riep ongelijkheid niettemin uit tot ‘de bepalende kwestie van onze tijd’. Zonder die obsessie van Obama geen Bernie Sanders die Amerika als een grootkapitalistische samenzwering afschildert en alle kwalen door het prisma van de ongelijkheid wil wringen.
Trump en Sanders zijn beiden kinderen van hun tijd. Ze teren op de zorgen, de frustraties en de angsten die de Amerikaanse publieke opinie fixeren en polariseren. Emotie regeert de democratie en de actuele Amerikaanse emotie is er een van onrust en onzekerheid. Veel daarvan is irrationeel. De hoogopgeleide jongeren die Sanders sympathiek vinden, vergeten dat een diploma hoger onderwijs in Amerika nagenoeg toegang tot de betere middenklasse garandeert. De bange blanke mannen die in Trump hun verlosser zien, vergeten dat Amerika zijn babyboomers rijkelijk met uitkeringen verwent en dat de internationale zwakte van Amerika alleen een zwakte van het leiderschap is.
Het enige alternatief voor het rariteitenkabinet der populisten is een politiek Jurassic Park. Meer dan twintig jaar nadat Bill Clinton George Bush senior versloeg, hebben we opnieuw Clinton vs. Bush, ofte de clash van de dinosauriërs. De geldmachine die een Amerikaanse presidentscampagne is, neigt spontaan naar een combinatie van durf en gematigdheid. Niches mobiliseren gemakkelijk geld en het internet is de perfecte fundraiser voor beeldenstormers. Daartegenover staat het geld van de grote fortuinen en bedrijven, die meestal spreiden en inzetten op betrouwbaarheid. In 2008 was Obama de durver en Romney de gematigde. Anno 2016 is alleen de spreidstand groter: de durvers zijn quasi-revolutionairen en de gematigden zijn wandelende clichés.
Eén zaak moet je de Amerikanen nageven: leeftijd is er geen criterium. Hillary Clinton is 68 jaar oud, Donald Trump is er 69 en Bernie Sanders is al 74. Michael Bloomberg, in wie velen een reddende engel zien, is ook al 73. Leeftijd en ervaring zijn soms sterke troeven: denk maar aan Churchill of Reagan. Maar in 2016 zijn ze vooral een symptoom van een ontredderde Amerikaanse democratie in bloedarmoede. Het presidentschap als speeltuin voor politieke krokodillen en als eindeloopbaanproject voor miljardairs. Amerika verdient echt beter. Dat zeventigers de zwaarste job op de planeet ambiëren en daarmee langer werken helemaal bekronen, is een magere troost.
Marc De Vos is directeur van denktank Itinera en doceert aan de UGent.
MARC DE VOS
De wereld, het zwalpende Europa op kop, betaalt het gelag van een Amerika dat in de knoop ligt met zichzelf.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier