Alleen vertrouwen kan ons redden

‘Niets is zeker, tenzij de dood en belastingen’, luidt een gezegde. En zelfs dat laatste was in Griekenland al lang niet meer waar, met alle gevolgen van dien. Wat een werkhypothese was in de meeste financiële modellen, namelijk de referentie aan een ‘ risk-free interest rate‘, werd zomaar even met de realiteit verward. Het is een euvel waarop vele economische modellen of redeneringen spaak lopen, ja zelfs heel gevaarlijk worden als basis voor het ontwikkelen van beleidsbeslissingen en maatregelen. De hele wereld van economische analyses, en vooral prognoses of voorspellingen, is op vaak niet-bewezen vooronderstellingen en hypotheses gebaseerd. Op zich is dat geen probleem. Het wordt pas gevaarlijk als die hypotheses of vooronderstellingen vergeten worden. De financiële crisis is daar een sprekend bewijs van.

Nu we meer dan ooit geconfronteerd worden met de zekerheid dat niets zeker is, worden de implicaties voor de financiële modellen en vooral hun gebrek aan relevantie voor de markten en de financiële wereld overduidelijk. Het is een mooi idee een intrest op te splitsen in een risicovrij gedeelte en een gedeelte als vergoeding voor het risico. Maar bestaat er in werkelijkheid wel zoiets als een risicovrije return? Natuurlijk niet.

De kracht der oude gewoontes is natuurlijk heel sterk, en dus blijven de markten koortsachtig en halsstarrig zoeken naar ‘veilige havens’, tot in het absurde toe. Dan komt men uit op een punt dat men zeker is van een negatieve return of gegarandeerd kapitaalverlies, zoals in Zwitserse overheidsobligaties met negatieve intrest, of goud. Risicovrij, zoveel is zeker.

Het lijkt wel de zoektocht naar de heilige graal, mede ondersteund door de valse hoop dat ergens dan toch nog een zekerheid bestaat, zoals de Zwitserse centrale bank (hoewel ze vorige zomer de koers van de frank in een klap heeft doen kelderen), of de Duitse overheidsbegroting, of de ECB? De kreten van vele economen om de ECB eindelijk te laten optreden met onbeperkte liquiditeiten lijken zulke voorstellingen verder te voeden. Een moderne (en omgekeerde?) versie van brood en spelen?

De ultieme illustratie van deze zoektocht is het idee van de ‘ lender of last resort‘. Denk aan Pierre Lagrange, die ons eraan herinnert dat de speculanten de limieten van de ECB zullen blijven aftasten. Of aan de Amerikaanse presidentskandidaat Ron Paul die precies dat punt ter discussie stelt ( Our central bankers are intellectually bankrupt, schreef hij in Financial Times). Onze laatste zekerheden, de overheden en centrale banken, die we na de gouden jaren weer uit de kast hadden gehaald, blijken nu ook maar mensen en instellingen van mensen te zijn. Misschien moeten we net als Richard Branson onze hoop op de maan of op Mars zetten?

We zitten echt wel op metafysisch terrein dezer dagen, en dicht bij de kern van deze crisis. De ongebreidelde hoop en hybris van de boomjaren is omgeslagen in een groot gebrek aan vertrouwen en angstvallige pogingen tot risicovermijding. Maar wie niet met risico kan leven, zal eraan ten onder gaan.

Dat is ook het probleem met al het gepalaver over de zo noodzakelijke groei om onze versleten modellen overeind te houden. Niet alleen is er een grotere en meer diepgaande consensus nodig over welke groei en wat die dan al betekent en voor wie, maar op zijn minst moet het duidelijk zijn dat het centrale probleem er een is van gebrek aan vertrouwen in de toekomst, in ons maatschappijmodel, en een bereidheid tot nemen van risico. Dit gaat verder dan wat gebekvecht over economische modellen.

Zouden de overheden en regeringen niet wat meer leiderschap aan de dag mogen leggen door de waarheid te zeggen, en er vooral voor te zorgen dat zij door hun eigen gedrag een klimaat van vertrouwen en voorspelbaarheid creëren, eerder dan mee naar de heilige graal te graven en ondertussen hun geloofwaardigheid te ondergraven? Vooruitgang en groei zijn slechts mogelijk door het nemen van risico’s en ondernemerschap, terwijl in het huidige klimaat geen risico klein genoeg is om het vertrouwen terug te winnen.

In elk geval is het duidelijk dat het niet de overheden zijn die groei gaan creëren. Zij kunnen slechts een aangepast kader scheppen. Groei is het resultaat van een myriade van projecten en opportuniteiten waarvan sommige slagen en vele falen. Zoiets kan alleen gerealiseerd worden door diegenen die in de huidige omstandigheden gigantische opportuniteiten zien om tegen negatieve intresten in mooie projecten te investeren en met de nodige visie en het nodige vertrouwen aan de toekomst te bouwen.

De auteur is professor strategie en internationaal management aan Solvay (ULB), TIAS (Tilburg) en KU Leuven.

PAUL VERDIN

Wie niet met risico kan leven, zal eraan ten onder gaan.