‘Is politieke en economische vrijheid nog een model voor de 21ste eeuw?’

‘De Chinezen kloppen ons in het bemeesteren van het coronavirus. Maar wij hebben wel de beste vaccins uitgevonden’, zegt Marc De Vos, visiting fellow bij het Itinera Institute in Brussel.

Deze week organiseert de Amerikaanse president Joe Biden een wereldtop voor democratie. Het initiatief bevestigt de stille verdeling van de wereld tussen vrijheid en onvrijheid. Ooit leek democratie voorbestemd om een mondiale template te worden. Dat was in de nadagen van de val van de Sovjet-Unie, toen de wereld het hoogtepunt van Amerikaanse macht en een tijdelijk einde van de geschiedenis beleefde.

Dat moment ligt achter ons. Internationale rapporten documenteren al vijftien jaar het democratisch verval dat bijna drie vierden van de wereldbevolking treft. Verschillende varianten van autoritarisme zijn globaal in opmars, al dan niet met behoud van pseudodemocratische vijgenbladen zoals verkiezingen, parlementen, grondwetten en hoge rechtbanken.

Zelfs de inherente minderwaardigheid van de democratie als staatsmodel maakt opgang. China is daarvan de drijvende protagonist. De grootste economische wederopstanding in de wereldgeschiedenis, enorme sprongen in welvaart en welzijn, de pandemie in een houdgreep: ziedaar de proefondervindelijke superioriteit van het Chinese regime dat zelfs een heus beschavingsmodel claimt. Al wie het Westen en zijn individuele vrijheden decadent vindt, kan nu geloven in westers verval en de Chinezen imiteren.

Wie de geschiedenis van het communisme indachtig is, krijgt hier een déjà vu. Het was ook in onze contreien lange tijd bon ton, tot diep in de jaren 1960, om in de toenmalige Sovjet-Unie een heilstaat te zien die grootschalige industrialisering en harmonieus samenleven zonder rauw individualisme belichaamde. Dat de Sovjet-Unie miljoenen doden en uiteindelijk een economisch en moreel kerkhof inhield, werd pas achteraf onbetwistbaar duidelijk.

De superioriteit van de vrijheid boven de onvrijheid steunt op de meerwaarde van creativiteit, van proberen en mislukken, van gedecentraliseerd beslissen en middelen toewijzen. Politieke democratie, individuele vrijheden inclusief eigendomsrechten, markten en private bedrijven: ze vinden elkaar in een systeem dat op de lange termijn de centralistische planning klopt in de innovatie waarop uiteindelijk ook de militaire macht steunt. De Chinezen kloppen ons in het bemeesteren van het coronavirus. Maar wij hebben wel de beste vaccins uitgevonden.

De inzet van de wereldtop voor democratie is of politieke en economische vrijheid nog een model is voor de 21ste eeuw. Democratie verkeert niet alleen internationaal, maar ook nationaal in een crisis. In de Verenigde Staten en bij uitbreiding in alle westerse landen polariseert de samenleving en groeit de politieke chaos. Democratie vergt een gedeeld democratisch DNA bij de burgers, het middenveld, de bedrijven, de overheden en de politici. Dat hadden we in de oorspronkelijke Koude Oorlog nog op overschot. Nu veel minder.

Democratie kan autoritarisme nooit verslaan in simpele politieke daadkracht. Vrijheid is morsig en lastig. Maar ze schept verbinding die in tijden van een nationale crisis een reservoir van energie en goodwill blootlegt dat bij de onderdrukten van autoritaire regimes ontbreekt. Die verbindende vrijheid vergt discipline en opoffering. Ze moet worden verdiend, in elke generatie. We zijn dat verleerd. We moeten dat weer aanleren. Ons tijdsgewricht, met al zijn planetaire uitdagingen, is daarvoor een opportuniteit.

China is ervan overtuigd dat data-autoritarisme, het huwelijk tussen artificiële intelligentie en communisme, de vrijheid van de democratie zelfs in innovatie zal kloppen. Het zal aan ons zijn om te bewijzen dat we de democratie kunnen heruitvinden voor het technologietijdperk. Dat begint niet bij China maar bij onszelf. Zijn wij de erfenis van vrijheid waard die de generaties die de Koude Oorlog wonnen ons hebben nagelaten?