“De beloofde belastingverlagingen zullen zichzelf niet terugverdienen.” Met die overtuiging gaat de Amerikaanse econoom Austan Goolsbee in tegen de adviseurs van president Donald Trump. Ook de aankomende dereguleringsslag maakt de voormalige adviseur van Obama nerveus.
De Amerikaanse president Donald Trump heeft onlangs de aanval geopend op de Duitse kanselier Angela Merkel omdat haar land zich schuldig zou maken aan oneerlijke handelspraktijken. De exportmachine Duitsland heeft tot ergernis van Trump de handelsoverschotten met de Verenigde Staten sterk zien toenemen. Alleen China had vorig jaar een groter surplus. Trump vindt dat de Duitsers tegen onredelijk lage prijzen BMW’s en Volkswagens dumpen op de Amerikaanse markt.
De Amerikaanse econoom Austan Goolsbee is het eens met Trump dat de Duitse economie voor grote onevenwichtigheden zorgt. Maar de president en zijn adviseurs hebben de kwestie maar half begrepen, zegt de hoogleraar in een gesprek in zijn werkkamer in Chicago. “Ze zijn in de war”, aldus Goolsbee, die in de eerste drie jaar van de Democratische president Barack Obama de belangrijkste economisch adviseur van het Witte Huis was. “Ze zeggen dat Duitsland een massaal en onhoudbaar handelsoverschot heeft. Dat klopt. Maar ze doen alsof Duitsland bewust de euro laag houdt om zichzelf te helpen. Die beschuldiging heeft geen enkele basis. Met de monetaire verruiming drukt de ECB de koers van de euro. De Duitsers hebben daar ook grote bezwaren tegen geuit.”
Toch kunt u de onevenwichtigheden moeilijk ontkennen.
AUSTAN GOOLSBEE. “De onevenwichtigheden in de handelsrelaties zijn er. Maar dat is vooral in Europa een probleem. De meeste problemen in de eurozone zijn terug te voeren op de onbalans tussen de Noord- en de Zuid-Europese economieën en de foute koers van de euro. Het brengt Europa van crisis naar crisis. Een oplossing zou het vertrek kunnen zijn van de perifere landen uit de euro omdat de kosten de pan uit rijzen. De andere optie is dat Duitsland directe of indirecte subsidies aan het zuiden verleent. Dat is wat we in de Verenigde Staten hebben. Onze armste staten ontvangen 10 procent van hun bbp meer van de federale overheid dan ze terugstorten. Het Griekse tekort in het zwaarste jaar was 10 procent van het bbp. Als Griekenland een Amerikaanse staat was geweest, had niemand de transfer opgemerkt.”
Maar het volk is mordicus tegen een transferunie.
GOOLSBEE. “Ik begrijp dat Duitse burgers en andere Noord-Europeanen daartegen zijn. Maar Duitsland heeft ook baat gehad bij de situatie. Duitsland heeft een zeer grote productiviteitsgroei meegemaakt, maar zijn wisselkoers niet hoeven aan te passen. Toen de Verenigde Staten in de jaren negentig door een vergelijkbare fase gingen, steeg de dollar aanzienlijk. We hebben om die reden nooit een exportexplosie gezien zoals in Duitsland nu.”
Austan Goolsbee (47) is vanwege zijn vlotte babbel een veelgevraagde deskundige op televisie. Als student was hij een berucht debater. “Mijn doel in het leven is 80 procent Paul Volcker te zijn en 20 procent Mohammed Ali”, zei hij ooit. Met zijn harde commentaren maakt de Democraat vijanden. Als hij op de rechtse televisiezender Fox News is geweest bij conservatieve presentatoren als Sean Hannity of de inmiddels ontslagen Bill O’Reilly wordt hij op Twitter overladen met scheldpartijen over zijn onkunde. De provocatieve professor laat het onverstoord van zich afglijden en stuurt zelfs graag retweets van de vuilste kritiek.
Goolsbee weet heus wel waar hij over praat. Hij was al op zijn 25ste hoogleraar aan de vooraanstaande University of Chicago, die wereldwijd vermaard is om haar geloof in de heilzame werking van de vrije markten. Hij zat heel dicht op het vuur in het Witte Huis toen de Amerikaanse economie als een kaartenhuis instortte. Goolsbee is een persoonlijke vriend van Barack Obama en zijn vrouw Michelle. Ze leerden elkaar kennen aan de universiteit en woonden in dezelfde buurt. Goolsbee adviseerde Obama al toen die nog een jonge senator uit Illinois was.
Beleggers lijken er zeker van te zijn dat de beloofde veranderingen er zullen komen. Daarmee lopen ze wel heel snel op de zaken vooruit
“Je ziet er niet uit als een professor”, was de eerste opmerking van Obama tegen de boomlange Goolsbee die inderdaad meer weg heeft van een gezakte student. “Waar is je tweedjasje? Waar is je baard? En wat is dat voor naam, Goolsbee?” David Axelrod, een andere vertrouweling van Obama, beschreef de econoom ook kleurrijk. “Hij klinkt altijd als de voice-over in een bierreclame.” Goolsbee komt jeugdig over en heeft een uitzonderlijke stem en een aanstekende lach. Anderzijds heeft hij in zijn bescheiden werkkamer op de universiteit van Chicago bij de ontvangst van zijn gast wel een keurig kostuum aan mét stropdas. Galant biedt hij de bezoeker een mooie oude lederen stoel aan. Ben Bernanke staat op een stalen plaatje op de fauteuil. Een cadeau van de voormalige voorzitter van de Federal Reserve. “Maar ga gerust zitten”, lacht Goolsbee.
Goolsbee is een aparte figuur op zijn faculteit. Hij is kritisch over supply-side economics, de theorie van de aanbodeconomie die zo populair is onder de adviseurs van Trump. Veel van zijn academisch onderzoek richt zich op de vraag of belastingverlagingen zichzelf kunnen terugverdienen. Trumps adviseurs denken van wel. Goolsbee gelooft er niets van. Samen met Obama voerde Goolsbee de tarieven voor Amerikaanse veelverdieners juist op. “Er is overweldigend bewijs dat het niet klopt als het gaat om individuele belastingplichtigen. Ook Ronald Reagan is het in de jaren tachtig niet gelukt. Met het verlagen van de vennootschapsbelasting is er bovendien niet veel ervaring. Maar ook daarmee kun je de krimpende inkomsten naar mijn mening niet terugverdienen door verhoogde economische activiteit.”
Welke impact kunnen de aangekondigde belastingverlagingen hebben op de overheidsfinanciën en de economie?
GOOLSBEE. “Voor de overheidsfinanciën betekent het dat de tekorten zullen oplopen. We hebben het eerder gezien met George W. Bush. Ook hij kwam binnen en riep: “We moeten de belastingen verlagen.” Tegenstanders waarschuwden dat niet te doen. De tekorten zouden explosief toenemen. Toch deed Bush het. Ze riepen aan het eind van de rit dat het niet te wijten was aan de belastingverlagingen maar aan de uitgaven van de Democraten.”
U bent bang dat Trump de economie oververhit op een moment dat het potentieel relatief laag is?
GOOLSBEE. “Ik denk dat de effecten van de stimulus worden overschat. Toen Trump werd verkozen, buitelden hij en zijn team over elkaar heen met verhalen over drastische belastingverlagingen en grote investeringen in de infrastructuur. Ze spreken over 3 tot 4 procent aan structurele economische groei. Dat lijkt me zwaar overschat. Ik zie dat absoluut niet gebeuren omdat die ruimte er niet is.”
Trump wordt door economen beticht van het gebruiken van onrealistische groeiramingen in het begrotingsproces
GOOLSBEE. “Er zijn boekhoudkundige trucs waarmee je de tekorten kleiner kan doen lijken. Ik neem aan dat ze nu ook elke truc zullen gebruiken.”
Dat is toch boekhoudfraude? Kun je daar niet voor in de gevangenis belanden?
GOOLSBEE. “Als de overheid een bedrijf was geweest misschien wel.”
U was voorzitter van het Council of Economic Advisors van de Amerikaanse president. Zou u daaraan hebben meegewerkt?
GOOLSBEE. “Nee, absoluut niet. We hadden hier hele procedures voor. Politieke machthebbers kunnen niet zomaar afstappen op de makers van economische prognoses en zeggen: dit is de uitkomst die we nodig hebben. Het zou oneerlijk zijn en onethisch. Ik weet niet of ze het echt aandurven. Het lijkt me een zeer slecht idee.”
De werkloosheidscijfers worden ook als onbetrouwbaar neergezet door de regering-Trump.
GOOLSBEE. “We zien veel discussie over statistieken. Ook de cijfers over de handel worden ingezet op een manier die feitelijk onjuist is. Producten worden van Mexico naar de Verenigde Staten gestuurd en dat tellen we als import. Maar als ze dan weer worden verzonden naar een ander land tellen we het niet als export. Dat is naar mijn mening het vervalsen van de boekhouding met als doel de tekorten op de handelsbalans er slechter te laten uitzien.”
Hoe hebben Trump en zijn entourage het gedaan een halfjaar na de verkiezingen?
GOOLSBEE. “Ik ben echt verbijsterd over het geklungel. De eerste zes maanden zijn de leukste voor een president. Dan luisteren mensen naar je, daarna wordt het allemaal minder. Alle Amerikaanse presidenten slaan hun piketpalen in het begin. Daarna worden ze meegesleurd in een moeras van gevechten en onderhandelingen. Beleggers lijken er zeker van te zijn dat de beloofde veranderingen er zullen komen. Daarmee lopen ze wel heel snel op de zaken vooruit.”
Trump heeft toch slimme mensen binnengehaald, zoals Gary Cohn, de voormalige operationele topman van Goldman Sachs, en Steven Mnuchin op Financiën?
GOOLSBEE. “Ik ken Cohn en hij is zeker een verstandige zakenman. Financieel onderlegd uiteraard. Maar hij is geen man met beleidservaring. Hetzelfde geldt voor Mnuchin. Trump is blijven steken in campagneslogans.”
En tweets van 140 tekens.
GOOLSBEE. “Inderdaad. Trump heeft al heel veel van zijn kostbare tijd verkwist. Over een jaar voeren congresleden campagnes voor hun herverkiezing. Ze komen erachter dat elke hervorming voorstanders en tegenstanders heeft. Ze zullen vechten over Obamacare, over de grensbelasting, over belastinghervormingen. Maar uiteindelijk zullen ze zeggen: what the heck. Het is te ingewikkeld. We verlagen gewoon de belastingen.”
Hoe kijken andere economen aan tegen Trump, zijn plannen en zijn beloftes?
GOOLSBEE. “Ik ben veel op Fox News en daar zijn ze gek op alles wat Trump doet. Zelfs het goochelen met data vinden ze prachtig.”
En de vrijemarkteconomen van deze faculteit?
GOOLSBEE. “Economen hebben niet veel met Trump. Van de conservatieve intellectuelen stemde vrijwel niemand op hem. Het is een trieste zaak dat zelfs economische data tegenwoordig onderdeel worden van een politiek spel. Veel economen juichen wel zijn dereguleringsplannen toe. Ze zijn blij met de terugkeer van animal spirits. Maar de meeste economen maken zich zorgen over Trumps kritiek op vrijhandel en vrijhandelsakkoorden. Ze zijn bang dat Trump een serie handelsoorlogen start of zich terugtrekt uit de Wereldhandelsorganisatie.”
De beroemde Fed-voorzitter Paul Volcker is een mentor en een vriend van u. Hij zei ooit: “Als je banken een vinger geeft, pakken ze je hand.” Hoe kijkt u aan tegen de dereguleringsslag die Trump heeft beloofd?
GOOLSBEE. “Ik ben daar zeer nerveus over. Als we het aan de banken hadden overgelaten, was het financiële systeem opgeblazen in 2008. Bankiers zijn geen helden en geen schurken, ze zijn net als iedereen. En dat betekent dat je ze heel goed in de gaten moet houden. Als je ze ruimte geeft om de regels te omzeilen, zullen ze dat doen.”
Trump of geen Trump. Als je naar de historie kijkt, zal er altijd weer een tijdperk komen met zeepbellen en overtollige werken met geleend geld.
GOOLSBEE. “Dat is een pessimistische kijk. Je kunt ook zeggen: laten we ons inspannen om het hoogstens eens in de vijftig jaar te hebben in plaats van eens in de tien jaar. Dat zou al een enorme verbetering zijn voor de economie. Het is na de crisis en de regelgeving in 1934 heel wat decennia goed gegaan. Toen we de banken hebben gedereguleerd, was er tien jaar later de grote financiële crisis. Je kunt natuurlijk roepen dat we een enorme financiële deregulering nodig hebben, zonder aanvullend plan. Mijn reactie is: heb je niet gezien wat er is gebeurd de laatste keer dat we dit hebben gedaan? We hebben de duivel in de ogen gekeken.”
Gerben van der Marel in Chicago
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier