Lessen van een groots leider

Shackletons principe was heel eenvoudig: de leider draagt een onevenredig deel van de verantwoordelijkheid. Dat zegt Marc Buelens, professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

Exact honderd jaar geleden zaten expeditieleider Sir Ernest Shackleton en de 27-koppige bemanning van ‘The Endurance’ vast op het pakijs van Antarctica. Achttien maanden vroeger, net bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, was de expeditie, met de toestemming van de Britse minister van Marinestaat Winston Churchill, vertrokken voor een poging te voet via de Zuidpool de andere kant van Antarctica te bereiken. Er was een fotograaf aan boord die de heldendaden moest vereeuwigen. De foto’s moesten vooral na het succes van de ‘Imperial Trans-Antarctic Expediton’ voldoende geld in het laatje brengen.

Over weinig leiders wordt in zo veel lovende bewoordingen gesproken als over Sir Ernest. Waarom? Toen duidelijk werd dat de expeditie nooit zijn vertrekpunt zou bereiken, veranderde Shackleton radicaal van koers: hij zou er alles, letterlijk alles voor over hebben om zijn jongens levend thuis te brengen. Een haast onmogelijke opdracht. Bij zijn zusterexpeditie stierven minstens drie mensen. Maar Shackleton had een oog voor relevante ervaring. Zo had hij geleerd van het wedervaren van de Belgica onder Adrien De Gerlache. Ook dat schip had tijdens een lange poolwinter vastgezeten. Maar daar heerste een ijzeren militaire tucht. Iedereen werd ziek en velen waren letterlijk gek geworden. Een matroos is zelfs op een ochtend vertrokken, te voet terug naar België.

Shackleton stond erop bij belangrijke beslissingen iedereen samen te informeren, iedereen was belangrijk. Als mensen ziek werden, bracht hij hun persoonlijk ‘s morgens thee. Hij organiseerde voetbalwedstrijden, zangstonden en feestjes. Als het eten schaars werd, nam hij zelf de kleinste porties, als er lange wachtbeurten waren, nam hij extra uren op zich. Zijn principe was heel eenvoudig: de leider draagt een onevenredig deel van de verantwoordelijkheid. Was de expeditie een succes geworden, dan had hij alle lof geoogst. Nu ze mislukte, moest hij ook het grootste deel van de harde gevolgen op zich nemen. Hij zou vreemd hebben opgekeken, mocht hij gehoord hebben dat er CEO’s ontslagen worden met een waanzinnige oprotpremie.

Shackleton was met Robert Falcon Scott op expeditie geweest. Die laatste geloofde in een strikte en harde militaire aanpak. Shackleton had met eigen ogen gezien hoe op die manier menselijk potentieel werd vernietigd. Hij betrok zijn medewerkers bij de beslissingen over zaken waar ze competent in waren. En hij zorgde voor camaraderie. Wie niet wou zingen, werd niet voor de expeditie aangeworven. Een muziekinstrument bespelen was een pluspunt om gekozen te worden uit de honderden kandidaten.

De bemanning bestond uit officieren, matrozen, wetenschappers en één fotograaf. Je zou denken dat die professionals zich verstandig zouden gedragen. Maar bij de heenreis naar Argentinië zat het er al bovenarms op. Shackleton was niet aan boord en was nagereisd. Hij moest in Londen nog snel wat sponsors ronselen en amoureuze perikelen afronden. Bij zijn aankomst in Buenos Aires moest hij al de orde aan boord herstellen. Wetenschappers vonden zich bijvoorbeeld te goed voor eenvoudige karweien. Maar Shackleton vestigde zijn gezag niet op zijn Scotts. Hij bleef geruime tijd aan wal, en viste uit waar de zwakke punten en rotte appels zaten. De eerste die mocht gaan was de kok. Want lekker eten was een absolute voorwaarde voor de moraal.

Er zijn verschillende boeken geschreven over het leiderschap van Shackleton. Een principe dat nog steeds brandend actueel is, is zijn visie op noodzakelijke verandering. Als je echt moet veranderen, moet je eerst het verleden laten gaan. De regels die gelden op een schip dat naar een bestemming vaart, zijn niet dezelfde als de regels die gelden wanneer een groep over het ijs naar huis tracht te marcheren en… faalt.

Shackleton is weleens ‘de grootste leider ooit’ genoemd en ik ben, eerlijk gezegd, niet geneigd dat echt tegen te spreken (hoewel Nelson Mandela een flinke concurrent zou zijn). Niet zozeer omdat Shackleton effectief elke man aan boord gered heeft, maar vooral wegens zijn filosofie en zijn concrete aanpak. Toen men hem vroeg wat de belangrijkste eigenschappen van een goed leider waren, antwoordde hij: op de eerste plaats optimisme, op de tweede plaats geduld, op de derde plaats volharding, op de vierde plaats idealisme en op de vijfde en laatste plaats moed. Echt een mooi lijstje.