Johan Van Overtveldt: ‘Eigenlijk zou de Belgische economie met 2,5 procent moeten groeien’

Minister van Financiën Johan Van Overtveldt beseft dat 2016 een uitdagend jaar wordt: “In deze omstandigheden zou de economie met 2,5 procent moeten groeien. Het is maar 1,5 procent. Vandaar het belang van de taxshift.”

Niemand beter om vooruit te blikken dan Johan Van Overtveldt, minister van Financiën, gerespecteerd econoom en oud-hoofdredacteur van dit blad. Net nu zit zijn eerste volledig jaar als voltijds politicus en vakminister erop. De taxshift is goedgekeurd, maar 2016 brengt een resem nieuwe uitdagingen, zoals de verdere mars naar een begrotingsevenwicht tegen het einde van de legislatuur, de strijd tegen de lage economische groei, en de vraag of de overheid enkele activa (bijvoorbeeld de participaties in de banken Belfius en BNP Paribas) moet te gelde maken om de staatsschuld te doen dalen.

Wordt het niet heel moeilijk om een begrotingsevenwicht tegen 2018 te halen? Volgens de cijfers van de Nationale Bank gaapt er nog een kloof van circa 8 miljard euro.

Johan Van Overtveldt: “Een begroting in evenwicht tegen 2018 blijft in elk geval de doelstelling. De Nationale Bank houdt in haar berekeningen geen rekening met de terugverdieneffecten van de taxshift, noch met de opbrengsten van de kaaimantaks en de fraudebestrijding. Maar goed, het is duidelijk dat er nog een bijkomende inspanning gedaan moet worden. Meer economische groei kan ons helpen. Eén procent economische groei staat gelijk met 2 miljard euro inkomsten. Die rekenkunde werkt helaas ook in de omgekeerde richting.”

Is er al duidelijkheid over de verdeling van de extra inspanning?

Johan Van Overtveldt: “Daar is binnen de regering nog geen uitsluitsel over. Mijn standpunt, en dat van mijn partij, is dat de inspanning vooral van besparingen moet komen. Een land met een overheidsbeslag van meer dan 50 procent heeft ruimte om te besparen. Wat, waar en hoe, dat moeten we nog bekijken.”

Het IMF suggereert nochtans mogelijkheden voor nieuwe inkomsten, zoals een meerwaardebelasting?

Johan Van Overtveldt: “Naast de lasten op arbeid zijn ook die op kapitaal al hoog in België. Binnen de Europese Unie staan we op de vierde plaats. België heft ongeveer 10 procent van het bbp aan kapitaalbelastingen. Nederland en Duitsland komen maar aan 6 procent. Mijn analyse is dat de globale belastingdruk in België nog altijd te hoog is.”

Hoe voelt u zich bij een gedrocht als de speculatietaks?

Johan Van Overtveldt: “Het is de prijs die we hebben moeten betalen om de lasten op arbeid met 8 miljard euro te verminderen. Maar een gedrocht? Voor wie zijn beleggingen langer dan zes maanden bijhoudt, verandert er niets. De financiering van onze economie zal er alleszins niet door geschaad worden. Je belegt toch in een bedrijf omdat je erin gelooft, en dan verkoop je niet binnen de zes maanden.”

Waarom ligt het afschaffen van het fiscale gunstregime voor de bedrijfswagens zo gevoelig?

Johan Van Overtveldt:“Aan de basis van dit systeem liggen de hoge loonlasten voor de bedrijven. Je wilt als werkgever een werknemer opslag geven, maar netto houdt hij er nauwelijks iets aan over, terwijl de kostprijs voor het bedrijf hoog is. Daarom willen we eerst de personenbelasting verder verlagen, zodat het verschil tussen bruto- en nettoloon kleiner wordt. Daarna kun je het regime van de bedrijfswagens ter discussie stellen. Maar het moet in de juiste volgorde gebeuren.”

Komt er nog een tweede taxshift?

Johan Van Overtveldt: (zucht) “Jongens, alstublieft, begin er niet over… Kijk, wat we absoluut moeten doen, is de fiscale wetgeving vereenvoudigen. Ik wil dat op een rustige manier aanpakken, stap voor stap. We hebben al een aantal btw-regels vereenvoudigd, en op die weg zullen we komende jaren doorgaan: punctuele ingrepen om het systeem te vereenvoudigen en transparanter te maken.”

We genieten in Europa van een lage rente in combinatie met een goedkope euro en een lage olieprijs. En toch blijft de economische groei beperkt. Hoe verklaart u dat?

Johan Van Overtveldt: “In de gegeven omstandigheden zou je minstens 2,5 procent groei moeten halen, en we komen niet verder dan 1,5 procent. Er is volgens mij te veel onzekerheid: het spaargeld brengt nauwelijks iets op, er zijn de geopolitieke spanningen die leiden tot een vluchtelingenstroom, en zijn twijfels over de economische ontwikkeling van China. En natuurlijk is er het beleid van de centrale banken. De Fed heeft de rente eindelijk verhoogd. Zal die beweging doorzetten? Dat valt af te wachten. En wat zijn daarvan de consequenties? Hoe zal de ECB daarop reageren? Veel vragen.

“Monetair zitten Europa en de VS nu op verschillende sporen. Ook dat is een nieuw gegeven. Het soepele beleid houdt risico’s in, daar is iedereen zich van bewust. We zitten eigenlijk nog altijd in unknown territory. De omstandigheden blijven uitzonderlijk. Daarom is het volgens mij essentieel dat de centrale banken zich houden aan het traject dat ze uitgestippeld hebben. Geloofwaardigheid is het belangrijkste actief van een centrale bank.”

Misschien liggen de tijden van hoge economische groei achter ons?

Johan Van Overtveldt: “Net daarom is de taxshift zo belangrijk! België heeft in het verleden nog loonlastenverlagingen doorgevoerd, maar die waren te veel georiënteerd op de werkgeversbijdragen. In deze taxshift gaat 4 miljard naar de verhoging van de nettolonen, waardoor het aantrekkelijker wordt om te werken. Als we de vraag naar arbeid aanzwengelen, zonder maatregelen te nemen die het arbeidsaanbod verruimen, zullen de lonen stijgen en is de operatie een slag in het water. Wat ik wil, is een aanbodbeleid voeren. Een aanbodbeleid bestaat erin dat je de concurrentiekracht van je economie herstelt en de arbeidsmarkt hervormt. Dat leidt tot investeringen en een toename van de tewerkstelling, wat automatisch een gunstig effect zal hebben op de vraag en de economische groei.”

Sommige economen vrezen dat de wereldeconomie naar een seculaire stagnatie evolueert?

Johan Van Overtveldt: “Dat vind ik nogal fatalistisch. Maar het is een feit dat de wereldwijde schuldenlast te hoog blijft en weegt op de economische groei. Er is de voorbije jaren veel over schuldafbouw gesproken, maar er is nauwelijks iets gebeurd. Enkel bij de Amerikaanse consumenten zijn de schulden verminderd. Maar in China, de groeimarkten, zelfs in Europa zijn de schuldenbergen niet gekrompen, integendeel.”

De Belgische overheid kan haar schuldenberg terugdringen door overheidsactiva te verkopen. Bij uw aantreden zei u een voorstander te zijn om de bank Belfius te verkopen?

Johan Van Overtveldt: “Er waren en er zijn nog altijd drie opties: Belfius behouden, verkopen of naar de beurs brengen. De beslissing zal bepaald worden door de mogelijke opbrengst, de sociale gevolgen, maar ook door het globale bancaire aanbod op de markt. Daarbij kun je allerlei strategische overwegingen maken. Creëer je een oligopolie? Zijn er voldoende financieringsmogelijkheden voor alle marktsegmenten? Dat zal allemaal meespelen.”

KBC heeft na de terugbetaling van de staatssteun de handen vrij en zegt een eventueel dossier-Belfius te zullen bestuderen. Bent u het idee van een ‘grote Belgische bank’ genegen?

Johan Van Overtveldt: “Ik sluit a priori niets uit, maar je moet oog hebben voor de gevolgen. Zowel voor de betrokken instellingen, als voor de financiële sector in zijn geheel, en finaal voor de Belgische economie. Eén grote Belgische bank kan schaaleffecten opleveren, maar ook het aspect concurrentie speelt een rol. Die twee moet je tegenover elkaar afwegen. Wie te veel in schaalvoordelen denkt, loopt het risico de noodzakelijke concurrentie in een sector te beknotten. Dat is geen gemakkelijke oefening omdat de financiële sector volop in beweging is. Misschien komt de concurrentie in de toekomst niet van de banken onderling, maar van technologiespelers zoals Google, Amazon en Facebook.”

Het management van Belfius is voorstander van een beursgang. Inspireert de succesvolle beursintroductie van ABN AMRO u niet om hen daarin te volgen?

Johan Van Overtveldt: “Ik ga in elk geval het voorbeeld van ABN AMRO ernstig bestuderen. Ik wil vooral doorgronden hoe ze in Nederland met alle stakeholders en belangengroepen zijn omgegaan. Bij aanvang zaten niet alle betrokken partijen op dezelfde golflengte en toch lijkt de operatie een succes geworden. Daar kunnen we uit leren. Waarmee ik niet wil gezegd hebben dat we die weg opgaan.”

ABN AMRO heeft enkele schikkingen moeten treffen om de beursgang mogelijk te maken. Belfius sleept de zaak van de Arco-coöperanten mee. Deminor dagvaardt nu zelfs de Belgische staat die bij monde van een aantal premiers en ministers van Financiën een overheidsgarantie beloofde. Hoe ver staat het met dat dossier?

Johan Van Overtveldt: “Dat dossier zit verwikkeld in juridische procedures waarvan ik de uitkomst wil afwachten. Net zoals ik eerst wil weten hoeveel de vereffening van de Arco-vennootschappen oplevert. Die informatie heb je nodig vooraleer je verdere stappen kunt doen. Op een bepaald moment zullen we een oplossing moeten uittekenen, dat kan gewoon niet anders. Maar first things first. Ik heb geen zin om de grote sprong voorwaarts te maken en dan teruggefloten te worden door een juridische uitspraak of elementen uit het vereffeningsdossier.”

Nu KBC 3 miljard gestort heeft in de Vlaamse kas, kan oud-premier Yves Leterme nog gelijk krijgen toen hij beweerde dat we zouden verdienen aan de bankencrisis?

Johan Van Overtveldt: “Als we de kosten van de recessie, veroorzaakt door die bankencrisis, en de impact op de begroting en de staatsschuld verrekenen, zullen we er nooit geld aan verdienen. Er zijn heel veel jobs verloren gegaan en de staat van de publieke financiën is fors verslechterd. Dat kun je nooit meer recupereren. De bankencrisis heeft ons gewoon heel veel geld gekost, en we moeten ervoor zorgen dat dit niet opnieuw kan gebeuren.”

Is het in die context niet frustrerend om te zien dat BNP Paribas 2 miljard uit de kassa van zijn Belgische bank haalt?

Johan Van Overtveldt:“Dat is een autonome bedrijfsbeslissing die goedgekeurd is door de toezichthouders. Ik heb er begrip voor dat een groep als BNP Paribas haar kapitaal op een optimale manier over haar operationele entiteiten tracht te verdelen. Het is ook niet zo dat BNP Paribas Fortis nu plots over zwakke kapitaalbuffers zou beschikken, zo niet hadden de toezichthouders nooit hun instemming verleend. Ik heb onze Belgische vertegenwoordigers in de raad van bestuur van BNP Paribas wel om uitleg gevraagd, vooral over de manier waarop deze beslissing tot stand is gekomen.”

Schrijft u zich in de logica in om de restbank Dexia op lange termijn te laten uitdoven, met het risico dat een nieuwe crisis de belastingbetaler toch weer geld kost?

Johan Van Overtveldt:“Er is de voorbije maanden een ernstige discussie geweest met de ECB over deze aanpak. Het alternatief van een versnelde afbouw is daarbij op tafel gekomen. Maar uiteindelijk heeft de ECB ook ingezien dat, gegeven de omstandigheden en het trackrecord de voorbije jaren, het toch beter is de huidige strategie voort te zetten. Dexia is zo’n complex dossier dat het heel moeilijk is om er krachtige uitspraken over te doen. Waar mogelijk moet de afbouw versneld worden, maar niet als dit aanleiding geeft tot zware verliezen. Vandaag is het risico behoorlijk onder controle, maar het blijft een kwalijke erfenis uit het verleden die we nog jaren zullen meedragen.”

Hoe staat het met de hervorming van de banktaksen?

Johan Van Overtveldt: “We streven naar een vereenvoudiging van het systeem, waardoor de kleine banken proportioneel minder moeten betalen dan in het verleden. Dat ligt echter heel gevoelig in de banksector. Daarom hebben we zelf voorstellen op tafel gelegd, en daar zitten we nu in de laatste rechte lijn. De totale som aan heffingen blijft gelijk, maar de taksen zouden minder geheven worden op de depositobasis. Daardoor zullen de grootbanken in verhouding meer moeten bijdragen dan de voorbije jaren.”