‘Geen onderzoekscommissie na de coronacrisis’

Als een systeem een fout maakt en dat systeem reageert met een zoektocht naar schuldigen, leert het systeem niet. Dat zegt Marc Buelens, professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

Het Vietnam Veterans Memorial in Washington herdenkt de Amerikaanse slachtoffers van een oorlog die er nooit had mogen zijn. ” We were wrong, terribly wrong“, zei minister van Defensie Robert McNamara achteraf. Het monument bevat alleen de namen van slachtoffers. Verpletterend in zijn soberheid en communicatieve kracht.

Als de coronacrisis voorbij is, hoop ik dat België nog enkele momenten van introvertie doormaakt vooraleer zich te storten op cafés, de koers, barbecues, het voetbal, shoppingcentra en zwembaden. Dat we ons dan de eenvoudige vraag stellen: hoe is dit mogelijk geweest? Waar was onze overheid wrong, terribly wrong?

Hoe zal ons moment eruitzien? Ik doe een voorstel: een sober monument met alle namen van de mensen die tijdens de coronacrisis… De rest laat ik in de competente handen van kunstenaars, helden van de zorg, treurende familieleden. Sommige groepen kunnen zich discreet op de achtergrond houden, zeker diegene die het land hebben opgezadeld met een overheidsapparaat dat de toets van de drie E’s van management niet doorstaat: effectief, efficiënt en ethisch. Ik wijs niet naar personen. People are okay, but the Belgian systems are infuriating.

Rond het monument kunnen we een rouwproces opstarten over zoveel onvermijdbaar, maar helaas ook vermijdbaar verdriet, terwijl we afscheid nemen van een overheidsorganisatie die gefaald heeft, echt gefaald. Uit respect voor de slachtoffers wil ik geen populistische of cynische voorbeelden geven, maar mijn columnistenvingers jeuken.

Behalve van de namen op het monument droom ik van een discrete tekst, in verschillende talen. “België heeft uit deze crisis echt willen leren, heeft zijn gehele overheidsorganisatie fundamenteel herdacht, treurt nog altijd om alle nutteloze slachtoffers, maar is ook trots op zijn unieke bereidheid om het grootste, meest respectvolle en meest omvattende leerproces uit zijn geschiedenis aan te vatten.”

Aan de Nederlands-Vlaamse filosoof Arnold Cornelis danken we het begrip ‘catastrofaal leerproces’. We hebben er voor en tijdens deze crisis vele gekend. Insiders vertellen me – het toppunt van onmacht en cynisme – dat er tijdens deze crisis nog vele zullen volgen. Ook hier geen voorbeelden. Maar na de crisis mogen we zeker geen nieuw catastrofaal leerproces opstarten. Geen onderzoekscommissies voor de fundamentele problemen. Die zoeken schuldigen, roosteren goedmenende mensen voor de ogen van verslindende camera’s, zien hoe gluiperds dankzij handige indekprocedures ontsnappen, hoe niemand de waarheid onder ogen kan zien omdat iedereen wel moet liegen om wrede straffen en vernederingen te vermijden, terwijl anderen, die elke verantwoordelijkheid ontliepen en zwaar hebben gefaald door schuldig verzuim, luid roepen om de ‘ware’ schuldigen te straffen. Het liefst met populistische slogans: deze ellendeling leeft nog, maar al die onschuldige slachtoffers zijn er niet meer.

Als het brandt, is de man die de sigarettenpeuk liet vallen vaak het minst schuldig. Wie wel? De goedbetaalde voorzitter van een comité dat brandveiligheid als variapuntje schamper heeft afgevoerd, als niet haalbaar en niet betaalbaar. Diezelfde voorzitter zou weleens de rechtbank kunnen voorzitten en streng vermanend de roker aanspreken met: “Waar was uw verantwoordelijkheidsgevoel?” Als een systeem een fout maakt en dat systeem reageert met een zoektocht naar schuldigen, leert het systeem niet. Dan leren de onderdelen straf te vermijden. Dan starten we een nieuw catastrofaal leerproces op, waarbij demagogen, de sensatiepers en extremisten garen spinnen. Voor mij mag de naam van de voorzitter van de waarheidscommissie op het monument komen, voor de manier waarop hij of zij alle partijen in hun waardigheid heeft gelaten, en iedereen, letterlijk iedereen, heeft doen bijdragen aan nieuwe inzichten, knelpunten heeft verhelderd en een ineffectief, en helaas sinds een maand ook moordend overheidssysteem heeft herdacht.