‘De EU is zelf op de vlucht’

De vluchtelingencrisis is wellicht een grotere bedreiging voor de Europese Unie dan de Griekse crisis. Dat zegt Trends-hoofdredacteur Daan Killemaes.

Het Europese project dreigt bijna letterlijk onder de voet te worden gelopen. Een vluchtelingengolf van ruim 100.000 mensen per maand stroomt de Europese Unie binnen, maar we weten er nauwelijks raad mee. Opnieuw is de splijtende vraag wie de factuur betaalt, en opnieuw lopen de spanningen hoog op. De vluchtelingencrisis is wellicht een grotere bedreiging voor de Europese Unie dan de Griekse crisis. Als er niet snel een coherent asiel- en migratiebeleid komt, raakt de EU zelf op de vlucht.

Duitse quota

Het is de Duitse minister van Binnenlandse Zaken, Thomas de Maizière, die vorige week de kat de bel aanbond. De opvang van vluchtelingen moet via een quotasysteem worden verdeeld tussen de Europese lidstaten, anders is het principe van vrij verkeer van mensen in de Europese Unie niet houdbaar. “Op termijn kan Duitsland niet 40 procent van de vluchtelingen naar Europa opvangen. Iedereen moet zijn steentje bijdragen”, zegt De Maizière. “De asielkwestie moet het volgende grote Europese project worden, waar we moeten tonen of we echt kunnen samenwerken”, zegt de Duitse bondskanselier Angela Merkel.

De eis van Duitsland is begrijpelijk. Voor de meeste vluchtelingen is Duitsland het beloofde land dankzij de relatief soepele werking van de arbeidsmarkt en een relatief genereuze sociale zekerheid. Bovendien faciliteren landen als Griekenland en Italië de doorstroom naar het noorden. In de Europese Unie is er nochtans afgesproken dat vluchtelingen asiel moeten aanvragen in de eerste EU-lidstaat waar ze aankomen. Grenslanden als Italië en Griekenland willen en/of kunnen deze regel niet toepassen en laten de mensen vrij doorstromen richting Duitsland.

Duitsland verwacht dit jaar ongeveer 800.000 asielzoekers. Dat is een instroom van ongeveer 1 procent van de Duitse bevolking en het maakt van Duitsland de humanitaire leider in plaats van de deurwaarder van Europa. Die instroom bestaat lang niet alleen uit mensen die oorlogsgebieden ontvluchten, maar wordt ook aangedikt door dichte drommen economische gelukszoekers. Tijdens de eerste zes maanden van dit jaar kwam in Duitsland een op de drie asielzoekers vooral uit de nu vreedzame maar economisch achtergebleven regio’s in Kosovo, Albanië en Servië. Deze mensen hebben nauwelijks een kans op asiel, maar bemoeilijken de opvang van de echte vluchtelingen.

Instroom filteren

Europa wacht een heikele opdracht om deze stromen van elkaar te scheiden. Het spreekt voor zich dat vluchtelingen uit oorlogsgebied en mensen met recht op asiel worden opvangen. Maar de instroom van economische gelukszoekers moet strenger worden gefilterd. In België is, net als in vele EU-lidstaten, de migratie vooral het gevolg van asiel en gezinsherenging, en is het beleid te weinig gericht op het aantrekken van gekwalificeerde arbeidskrachten. Ook op de integratie van migranten op de arbeidsmarkt scoort België vrij slecht. De combinatie van een grote instroom enerzijds en slechte integratie anderzijds is onhoudbaar voor de cohesie van de westerse samenleving. Illegale migratie mag geen eenrichtingsticket naar Europa opleveren.

Deze spanningen trekken nu ook het Europese beleid uit elkaar. De Europese Commissie wil de opvang van de asielzoekers beter spreiden en is een quotasysteem genegen op basis van de draagkracht van elke lidstaat. Deze keer zijn het vooral oostelijke lidstaten die de hakken in het zand zetten. De Hongaarse premier Viktor Orban verwijt Duitsland & co dat ze heel wat migratie aantrekken met een soepel asielbeleid, terwijl Hongarije daarvoor moet opdraaien. Europa blijft blind voor de noodzaak de instroom af te raden, terwijl die instroom de steun voor Europese integratie ondermijnt, is het standpunt van de Tsjechen. “Voor de eerste keer ooit is het gemakkelijk het standpunt in te nemen dat Europa niet werkt”, zegt Tomas Prouza, adviseur Europese aangelegenheden van de Tsjechische eerste minister. En Slowakije bijvoorbeeld wil slechts 200 Syrische vluchtelingen opvangen, op voorwaarde dat het om christenen gaat. “Ik heb maar één vraag. Wie bombardeerde Lybië? Wie creëerde de problemen in Noord-Afrika? Het was niet Slowakije”, zegt Robert Fico, de Slowaakse eerste minister.

Vrije verkeer op de schop

Raakt Europa er niet uit de volgende maanden, dat dreigt het vrije verkeer van mensen in de EU op de schop te gaan. Een grotere stap terug in de Europese integratie is moeilijk denkbaar. Vluchtelingen zouden stranden in Griekenland of Italië, en voor nog meer interne spanningen in het Europese huishouden zorgen. Kosten noch moeite zijn gespaard om de euro op de rails te houden. Nu wacht een zo mogelijk nog heikeler oefening om de asielinspanningen te verdelen en de violen gelijk te stemmen in het migratievraagstuk. Mensencontroles aan de grenzen zouden de Europese Unie in stukken scheuren.