De Braziliaanse presidentskandidaat Jair Bolsonaro is Trump in het kwadraat

Moegetergd door corruptie en de falende politiek gaan ook de Brazilianen voor de gemakkelijkheidsoplossing. Jair Bolsonaro, een grofgebekte, voormalige militair die dweept met de militaire dictatuur in zijn land, werd zondag verkozen tot de nieuwe president van Brazilië.

De eerbiedwaardige Braziliaanse staatsman Fernando Henrique Cardoso waarschuwde onlangs in een interview voor “een explosie” van het labyrintische kiessysteem in zijn land, met zijn “meer dan twintig partijen in het parlement”. Intussen zijn het er al dertig, na de verkiezingen van begin deze maand. Door die versnippering zullen de Brazilianen allicht weer niet krijgen waar ze recht op hebben: degelijk onderwijs, betaalbare gezondheidszorg, en vooral de politici die daarvoor moeten zorgen.

In de jaren 2000 leek het onder president Luiz Inacio Lula da Silva even goed te gaan, met economische groei en een beloftevol armoedebeleid. Maar onder zijn opvolgster Dilma Rousseff sloeg een recessie toe, met daarbovenop een gigantisch corruptiekluwen rond het staatsoliebedrijf Petrobras, dat nog maar eens bewees dat Braziliaanse politici vooral aan zichzelf denken.

De Brazilianen zijn het zat. Het was een kwestie van tijd eer een figuur zou opstaan die het ongenoegen electoraal zou exploiteren. De voormalige paracommando en legerkapitein Jair Bolsonaro was een vrij onbetekenende figuur in de Braziliaanse politiek. Maar hoewel hij 28 jaar in het parlement zit, is zijn naam nog niet gevallen in corruptiezaken – een bijna bovenmenselijke prestatie voor een politicus in Brazilië. Dat heeft zeker geholpen bij zijn overwinning in de eerste ronde van de presidentsverkiezingen op 7 oktober, toen hij 46 procent van de stemmen haalde. Bij de beslissende ronde afgelopen zondag kon het nog moeilijk mislopen.

Racistisch en homofoob

Bolsonaro is vooral bekend om zijn grote mond. Als jonge officier klaagde hij openlijk de lage lonen in het leger aan. Het leverde hem vijftien dagen gevangenis op en een reprimande van zijn superieuren, maar bij zijn collega-officieren en rechtse activisten werd hij een held. Sindsdien heeft Bolsonaro zijn mond niet meer gehouden, en hoe. Hij noemde collega-parlementslid Maria do Rosaria “niet waard om verkracht te worden”. Hij is openlijk racistisch en homofoob, en wil dat de politie criminelen doodschiet. Hij looft de Braziliaanse militaire dictatuur van 1964 tot 1985, en bewondert de voormalige Chileense dictator Augusto Pinochet, die “meer mensen had moeten doden”. Mannen en vrouwen mogen niet hetzelfde loon krijgen, want vrouwen worden nu eenmaal zwanger. Helemaal Trump dus, maar dan in een doorgeschoten versie.

Of het zal helpen om het zware begrotingstekort en de stijgende werkloosheid aan te pakken, is een andere zaak. De echte test worden de onbetaalbare pensioenen – een gevoelige kwestie waar de huidige president Michel Temer zijn tanden op stuk beet, en waarover Bolsonaro wijselijk in het vage blijft. Als voorstander van belastingverlagingen en grootscheepse privatiseringen heeft hij een liberaal etiket. Dat geldt ook voor zijn economisch adviseur, Paulo Guedes, een zakenbankier met een doctoraat van de Universiteit van Chicago, die allicht minister van Financiën wordt, als Bolsonaro het haalt. Dat wekt het vertrouwen van het internationale kapitaal. Zelf bekent Bolsonaro dat hij weinig af weet van economie. Het neemt niet weg dat na zijn overwinning op 7 oktober de Braziliaanse munt versterkte en de beurs steeg.

Meer polarisatie

Het zou weleens ijdele hoop kunnen zijn. Volgens analisten zou Bolsonaro een rechtse meerderheid achter zich krijgen in het nieuw verkozen parlement. Maar de vakbonden en de gemotiveerde Lula-aanhangers – die ook in het overheidsapparaat zitten – zullen alles doen om Bolsonaro te dwarsbomen. Van zijn beloofde besparingen, deregulering en politieke opkuis zou weleens meer polarisatie kunnen komen in plaats van minder. Zo veel geduld hebben de kapitaalmarkten niet.

Tijdens de goede jaren onder Lula zijn miljoenen Brazilianen de armoede ontgroeid. Ze vechten nu om hun plekje in de middenklasse te houden. Veel van die middenklassers zijn geen fan van Bolsonaro, maar hebben toch voor hem gestemd, met het spookbeeld van Nicolas Maduro voor ogen. Als het rijke Venezuela in geen tijd kon veranderen in een links rampgebied, dan zeker ook het armere Brazilië, vrezen ze. Alles is beter dan dat. “Hij was niet mijn eerste keuze”, reageert een Braziliaanse bankier in de Financial Times op Bolsonaro’s overwinning in de eerste ronde. “Maar veel van mijn klanten zijn best tevreden.”