Weinig overwinsten te rapen in de hernieuwbare-energiesector

Om de energiecrisis financieel op te vangen moeten overwinsten van de-energiebedrijven belast worden, zeggen sommigen. Men kijkt daarvoor onder meer naar de hernieuwbare-energiesector. Alleen zijn daar niet veel overwinsten te vinden, in tegenstelling tot wat algemeen wordt gedacht.

Om de effecten van de energiecrisis te milderen wil men de buitensporige winsten van energiebedrijven afromen. De Belgische regering lanceerde daar gisteren een voorstel voor. Ze kijkt daarvoor onder meer naar uitbaters van kerncentrales en producenten van hernieuwbare energie. Die hebben lage vaste kosten, en met de huidige recordprijzen voor elektriciteit rijven die dus de winsten binnen als nooit te voren, zo gaat de redenering.

De werkelijkheid is echter niet zo zwart-wit, leert een rondvraag van Trends in de hernieuwbare-energiesector. “De perceptie van overwinsten is heel verleidelijk met de huidige hoge prijzen voor elektriciteit, maar dat moet sterk genuanceerd worden“, zegt Dirk Van Evercooren, algemeen directeur van de Organisatie voor Duurzame Energie (ODE) in Vlaanderen.

Financieringszekerheid

De productie en handel in hernieuwbare elektriciteit is helemaal niet zo opgezet dat het veel overwinsten mogelijk maakt. “Ik verkoop de stroom die ik produceer op voorhand via langetermijncontracten tegen vooraf bepaalde prijzen”, zegt Kris Truyman van KT Projects. Hij beheert twee kleine windparken waarvan hij de opgewekte stroom verkoopt aan elektriciteitsleveranciers.

Veel producenten verkopen hun stroom via zogenaamde power purchase agreements, oftewel PPA’s. Dat zijn langetermijncontracten waarin ze hun toekomstige stroom aan één of enkele afnemers verkopen. Dat kunnen leveranciers zijn die die stroom doorverkopen aan eigen klanten, of grote eindgebruikers zoals bedrijven.

Zo gaat het ook bij duurzame-energieproducent en -leverancier Eneco. “Wij ontwikkelen een windpark op de Maasvlakte. Dat is nog niet operationeel, maar de stroom is anderhalf jaar geleden wel al verkocht tegen de prijzen van toen”, zegt Ron Wit, directeur energietransitie bij Eneco. “Voor we een investeringsbeslissing nemen voor zo’n nieuw park verkopen we die stroom vooraf op basis van verwachte prijzen binnen de periode waarvoor je verkoopt. De looptijd van die contracten verschilt van de grootte van het project. Voor heel grote projecten proberen we dat voor tien jaar, maar vaak is dat minder.”

De hoofdreden om lang op voorhand stroom via PPA’s te verkopen is de financiering. “Als ik die contracten niet op voorhand op tafel kon leggen, kreeg ik bij de banken geen financiering voor de ontwikkeling van mijn windmolens”, zegt Kris Truyman.

“Hernieuwbare producenten moeten om financiering te krijgen hun banken een bepaalde zekerheid geven. Daarom verkoopt de overgrote meerderheid de stroom op voorhand tegen vooraf bepaalde prijzen”, zegt ook Dirk Van Evercooren. “De prijzen van de stroom die nu geleverd wordt zijn misschien zelfs jaren geleden overeengekomen. Weinig hernieuwbare producenten krijgen voor hun stroom de hoge marktprijzen van nu.”

Die langetermijncontracten zijn een vorm van risicobeheer, klinkt het bij de producenten. “Het onderste uit de kan willen halen qua prijzen zou roekeloos zijn”, zegt Kris Truyman. “Het is gezond risicomanagement om op lange termijn te verkopen. Je hebt geen upside, maar ook geen downside”, treedt Ron Wit hem bij.

Ook voor de afnemers van die hernieuwbare stroom bieden langetermijncontracten zekerheid. “Met de huidige prijzen zou je bijna kunnen stellen dat de overwinsten bij de afnemers van die PPA’s zitten. Zij betalen veel minder dan wanneer ze nu op de markt hun stroom zouden moeten kopen”, zegt Dirk Van Evercooren.

Putten in plaats van bergen

De verkoop van toekomstig opgewekte stroom gebeurt op basis van schattingen van wat zon en wind zullen opwekken binnen de termijn van zo’n contract, maar die schattingen komen uiteraard niet overeen met de werkelijke hoeveelheid geproduceerde stroom. Er zijn twee opties om die kloof tussen geschatte en reële productie te overbruggen. “Ik verkoop die toekomstige stroom met een kleine afslag, een soort forfait. Dat compenseert die mogelijke onevenwichten tussen geschatte en werkelijke productie”, zegt Kris Truyman.

Andere producenten nemen het risico op zich om zelf die kloof te dichten. Als ze 10 megawattuur via langetermijncontracten voor een bepaalde periode hebben beloofd, maar ze kunnen er maar 9 leveren door tegenvallende wind- of zonne-uren, dan moeten ze die overige 1 megawattuur zelf op de kortetermijnmarkten, de zogenaamde spotmarkten, bijkopen. Met de huidige hoge prijzen is dat een enorme domper op de marges.

Hernieuwbare-energiebronnen op basis van wind en zon zijn nu eenmaal niet tot op de megawattuur voorspelbaar. “In 2021 was er bijvoorbeeld 20 procent minder wind dan gemiddeld. Dit jaar is niet veel beter. Als je zelf dat risico neemt, moet je nu gaan bijkopen met een gegarandeerd verlies door de hoge prijzen”, zegt Dirk Van Eevercoren. “Er zijn producenten die nu putten zien ontstaan, of ‘woekerverliezen’ lijden, in plaats bergen of woekerwinsten”, voegt Kris Truyman toe.

Zo heeft Eneco tekorten op enkele windparken in ons land. “Daarop boeken we heel grote verliezen door tegenvallende wind, waardoor we op de spotmarkt tegen hoge prijzen moesten bijkopen”, zegt Ron Wit. “Voor heel onze portefeuille in België hebben we meer moeten bijkopen dan we overproductie konden verkopen, dus netto kwam dat op verlies uit.”

Andersom zijn er namelijk ook producenten die meer produceren dan ze op voorhand verkocht hebben. Zij profiteren wel van de hoge prijzen.

“Je hebt drie types spelers bij de producenten. Zij die hun volledige productie verkocht hebben tegen voldoende rendabele prijzen, het risico op onevenwichten bij hun afnemers laten, en daarmee tevreden zijn. Je hebt er die de tekorten zelf moeten compenseren via de spotmarkten. En dan heb je de happy few die een deel van hun overproductie kunnen verkopen aan de huidige recordprijzen terwijl hun productiekosten heel laag blijven”, zegt Kris Truyman.

“Voor elke meevaller is er een tegenvaller. Men kan niet veralgemenen voor de hele hernieuwbare sector. Men moet alle spelers en hun individuele situaties apart bekijken”, zegt Dirk Van Evercooren.

Voor een geïntegreerd energiebedrijf als Eneco dat zowel stroom produceert als levert, is het verhaal van overwinsten eveneens niet zwart-wit. “Wij zijn niet tegen het belasten van overwinsten, maar dan moeten ze er wel zijn. Wij hebben in de hele keten zowel verliezen als winsten. Dat moet je allemaal optellen en het voor een bedrijf als geheel bekijken”, zegt Ron Wit. “De overwinsten zitten vooral bij de grote producenten van gas en olie.”

Kantelpunt voor elektriciteitsmarkt

Dirk Van Evercooren van ODE benadrukt dat de hernieuwbare sector niet het probleem is. “Dit is een fossiele-energiecrisis en hernieuwbare energie is daar de oplossing voor, niet de oorzaak van. Dat zegt ook het Internationaal Energieagentschap”, klinkt het.

De elektriciteitsmarkten hebben ook baat bij een groot aanbod aan hernieuwbaar. “Het feit dat veel van de hernieuwbare stroom op voorhand tegen lagere prijzen is verkocht, helpt om de marktprijzen nog enigszins te drukken. Anders zouden die langetermijnafnemers van hernieuwbaar nu de prijs mee opdrijven”, voegt hij toe.

Een van de weinige lichtpuntjes aan de recordprijzen is dat ze investeringen in hernieuwbaar erg aantrekkelijk maken. “De huidige hoge prijzen zijn ellendig. Het speculatieve moet uit de markt, zodat de prijzen stabiliseren maar op een voldoende hoog niveau blijven om investeringen in hernieuwbaar rendabel te houden”, zegt Dirk Van Evercooren. “Het zou niet goed zijn dat de gasprijzen weer dalen naar die van 2019. Op zulke niveaus is de concurrentie tussen fossiel en hernieuwbaar scheefgetrokken en heeft de hernieuwbare sector steun nodig zodat er voldoende stabiliteit is om op lange termijn de investeren.”

“Er zijn even-veel redenen om aan te nemen dat de elektriciteitsprijzen de komende jaren fors zullen dalen als straks al die hernieuwbare parken massaal gaan produceren. Dan bekom je zelfs zo’n lage prijs dat investeren in hernieuwbare projecten niet meer aantrekkelijk oogt en dat de investeringszekerheid verdwijnt”, zegt Ron Wit van Eneco.

Met het huidige evenwicht tussen fossiel en hernieuwbaar zitten de elektriciteitsmarken op een kantelpunt. “We zitten in een periode waarin hernieuwbaar volop groeit, maar nog niet groot genoeg is om op alle momenten de vraag af te dekken”, zegt Dirk Van Evercooren. “Zon en wind blijven een variabele bron, dus je zult voorlopig nog een klein deel niet-variabele bronnen zoals gascentrales nodig hebben, wetende dat die binnen enkele jaren heel weinig zullen draaien. Daarom dat gascentrales ook gesubsidieerd moeten worden, want als je het aan de markt overlaat, investeert iedereen in hernieuwbaar.”