VW-dieselgate: ‘Met een beloningssysteem kun je mensen dwingen tot onethisch gedrag’

Er zijn verscheidene mogelijke verklaringen voor het dieselschandaal bij Volkswagen: hybris, de leiderschapsstijl en het angstklimaat in het bedrijf, of een combinatie van die factoren. Ook het onevenwichtige salarispakket van de voormalige VW-topman Martin Winterkorn hielp niet om het bedrijf op een duurzame koers te houden.

Het is een van de belangrijkste financieel-economische verhalen van 2015. Het dieselschandaal bij Volkswagen dwong Martin Winterkorn (68), die sinds 2007 CEO van het autoconcern was, tot ontslag. Matthias Müller (62), die het dochterbedrijf Porsche leidde, volgde hem op aan het hoofd van de groep.

Martin Winterkorn verdiende in 2014 ongeveer 16 miljoen euro. Hij was daarmee de op één na best betaalde topmanager van de dertig bedrijven in de DAX, de sterindex van de beurs van Frankfurt. Ter vergelijking: voor de CEO’s van de bedrijven in de DAX lag de mediaan voor het totale loonpakket in 2014 op 4,8 miljoen euro, bij de CEO’s van de Bel-20-bedrijven was dat 1,6 miljoen euro.

Geen goede graadmeter

Professor Xavier Baeten van het Executive Remuneration Research Centre aan Vlerick Business School analyseerde het remuneratiepakket van Martin Winterkorn. “Zijn salaris was voor 90 procent variabel en lag voor 10 procent vast. Volgens mij zou het variabele deel niet veel hoger mogen liggen dan 50 procent. Als het variabele deel de belangrijkste looncomponent is, worden topmanagers enkel gestuurd door factoren die hun bonus bepalen”, stelt Baeten. En daar kunnen ongelukken van komen.

Volgens Baeten werd het variabele loon van Winterkorn bepaald door twee elementen. “De aandelenkoers – maar de vraag is of die een goede graadmeter is voor de langetermijnprestaties van een bedrijf – en de winst op korte termijn. Mijn stelling is dat je mensen door een remuneratiesysteem kunt dwingen tot onethisch gedrag”, beweert de Vlerick-prof.

Investeren of winst maximaliseren

“Stel je voor dat je onder zo’n systeem moet werken. Je hebt een potentieel salaris van meer dan 13 miljoen euro en 12 miljoen hangt af van de aandelenkoers en de winst van het bedrijf. Dan moet je al een zeer verlichte geest zijn om zwaar te investeren in vernieuwing of schonere motoren. Allemaal investeringen die ten koste gaan van de winstgevendheid”, zegt Xavier Baeten.

“Werknemers- en klantentevredenheid speelden wel voor een stuk mee in het verloningssysteem – al weten we niet hoe sterk – maar leiderschap, milieuaspecten en integriteit kwamen niet voor in het lijstje van keyperformance-indicatoren dat wordt vermeld in het remuneratierapport. Bovendien was het systeem ingewikkeld, met maar liefst drie systemen van variabele remuneratie.”

Ook het beloningssysteem voor de leden van de raad van toezicht bij Volkswagen is in hetzelfde bedje ziek. “Ongeveer 90 procent van hun vergoedingen was variabel op basis van uitgekeerde dividenden”, stelt Baeten vast. “Bij een sectorgenoot als BMW is dat toch anders. De helft van het loon van het topmanagement wordt er bepaald door financiële prestaties en de andere helft door factoren als leiderschap, duurzaamheid, innovatie en werknemerstevredenheid.”

De nieuwe VW-topman Matthias Müller verklaarde deze week dat de VW-groep dit jaar geen bonussen uitkeert. Dat geldt ook voor dochterbedrijven Audi en Porsche, die goed zijn voor een groot deel van de winst van het moederbedrijf.