Federale overheid stut zelfstandigen met 4,33 miljard

Het komt zelden voor dat zelfstandigen en de overheid twee handen op één buik zijn. Zeker niet in België, met zijn hoge belastingdruk. Maar sinds de lockdown van oktober krijgen tienduizenden zelfstandigen een stevige federale tegemoetkoming van ruim 3200 euro per maand. Al is het niet altijd duidelijk wie er gebruik van maakt.

In oktober ging ons land voor de tweede keer in lockdown. Opnieuw moesten niet-essentiële zaken sluiten. De horeca heropende pas schoorvoetend op 8 mei, en dan nog enkel de terrassen. De federale regering-De Croo was evenwel gul: tussen maart 2020 en maart 2021 (voor die laatste maand gaat het om voorlopige cijfers) vloeide 4,33 miljard euro naar getroffen zaakvoerders. Daarnaast konden zelfstandigen aanspraak maken op gewestelijke steunmaatregelen ( lees ook verder).

Overbruggingsrecht

Het overbruggingsrecht nam de grootste hap uit het budget ( zie tabel). Zelfstandigen die hun zaak moesten sluiten, ontvingen sinds oktober elke maand een dubbel overbruggingsrecht: 3228,20 euro bruto voor een zelfstandige met een gezin en 2583,38 euro voor een alleenstaande zelfstandige. Voor oktober was er al een enkelvoudig overbruggingsrecht: maandelijks 1614 euro voor een zelfstandige met een gezin en 1292 euro voor een alleenstaande. Die maandelijkse vergoeding kregen ze ook in de zomer, toen het land weer openging.

“Het gaat om een persoonlijk recht. Dat betekent dat in een vennootschap met meer dan één zaakvoerder de verschillende zaakvoerders recht hebben op het dubbele overbruggingsrecht”, duidt Jonas Clottemans, de woordvoerder van het kabinet van federaal minister van Middenstand, Zelfstandigen en Kmo’s David Clarinval (MR).

Het is een niet-belastingvrij vervangingsinkomen. “De zelfstandige kan er maar één keer gebruik van maken. Een zelfstandige met vier horecazaken heeft maandelijks dus niet viermaal recht op het overbruggingsrecht. Als de zelfstandige nog een activiteit uitoefent die niet is stopgezet, heeft hij bovendien geen recht op het dubbele overbruggingsrecht.”

De laatst beschikbare cijfers zijn die van april. Toen kregen nog meer dan 87.000 zelfstandigen de dubbele uitkering. Het gaat om voorlopige cijfers. Er kunnen nog altijd steunaanvragen worden ingediend. Via Sociale Zekerheid van Zelfstandige Ondernemers (RSVZ), de federale instelling die de geldstromen voor de zelfstandigen beheert, kreeg Trends inzage in de profielen van de zelfstandigen die de steun ontvangen. De lijst bevat verrassende beroepen, zoals groentekwekers, houthakkers, ambachtelijke metaalbewerkers, bakkers, slagers, begrafenisondernemers, frituuruitbaters, kelners, croupiers, journalisten, paaldansers, huisartsen en advocaten.

“Een aantal beroepen in de lijst heeft normaal geen recht op een dubbele vergoeding”, nuanceert Nathalie Catoire, de woordvoerder van RSVZ. “Die beroepencode is een momentopname, op basis van informatie van de socialeverzekeringsfondsen. Het gaat om wat de zelfstandige opgeeft op het moment van de aansluiting. Het kan gebeuren dat een zelfstandige een latere wijziging van zijn beroepsactiviteit niet meldt.”

Een voorbeeld: “Iemand kan twee vennootschappen op zijn naam hebben: een apotheek en een horecazaak. Die persoon zal van het overbruggingsrecht kunnen profiteren in zijn hoedanigheid van café-uitbater. Bij zijn sociaalverzekeringsfonds kan die persoon dus een activiteit als horecaondernemer aantonen. Dat zie je niet in onze statistieken, waar die persoon nog als apotheker vermeld staat.”

Fraude en misbruik

De feitelijke omstandigheden bepalen of een zelfstandige de uitkering kan krijgen. Zo kunnen frituuruitbaters op de lijst staan omdat ze dichtgingen of enkel afhaalmaaltijden organiseerden. Ook een groentekweker die enkel restauranthouders als klant heeft, krijgt het dubbele overbruggingsrecht. “De socialeverzekeringsfondsen, waarvan wij onze informatie krijgen, moeten dat onderzoeken. Zij bekijken geval per geval. We kunnen dus eventueel ook betalingen terugvorderen”, benadrukt Nathalie Catoire.

De zelfstandigen kunnen per maand slechts één type steun krijgen. Toch zijn er onduidelijkheden. Bij wie twee activiteiten heeft, is niet altijd meteen duidelijk welke de hoofdactiviteit is. Nog een andere onduidelijkheid is dat er geen minimumduur van de onderbreking tijdens een maand is vereist.

Volgens Annelies Zegels, een andere woordvoerder van RSVZ, wordt eventueel misbruik via drie stappen gecontroleerd. Een van de controle-instanties is de Directie Eerlijke Concurrentie (ECL). “Vanaf het begin van de crisis tot 30 april 2021 heeft de directie ECL 6540 onderzoeken naar de overbruggingsmaatregelen geopend”, meldt Zegels. “Ze heeft er intussen 2384 afgesloten. Daarvan kregen er 726 een vervolg, met een theoretische en directe opbrengst van circa 2,6 miljoen euro.”