Waarom conflicten zo vaak uit de hand lopen (en hoe je ze de baas blijft)

© Getty Images/iStockphoto

We weten het allemaal: als het er echt op aankomt, is het niet altijd eenvoudig om weloverwogen te onderhandelen. Daniel Shapiro pende daarom ‘Duurzaam onderhandelen’, waarin hij tips en strategieën aanreikt om in moeilijke situaties het hoofd koel te houden. Trends Style biedt u een fragment uit het boek aan.

De mens is van nature een verhalenverteller. Vanaf het moment dat je geboren bent, dompelen je familieleden je onder in verhalen over je identiteit: ze geven je een naam, leren je dingen over je cultuur en spinnen een historisch web om je heen van bondgenoten en tegenstanders. Die verhalen zorgen voor samenhang in je leven en vormen je identiteit.

Van alle verhalen die een conflict aanwakkeren, is er geen dat je zo sterk beïnvloedt als je identiteitsmythe: het kernnarratief dat bepaalt hoe jij je identiteit ziet in relatie tot die van de andere partij. In een geschil beschouw je jezelf waarschijnlijk als het slachtoffer en de ander als de booswicht. Je kleurt deze mythe in met persoonlijke wrok en beschuldigingen. Uiteraard ziet ook de andere kant het conflict door een mythe, en in die van hem is hij het slachtoffer. Als jullie de fundamentele manier waarop jullie je tot elkaar verhouden – jullie mythes – niet herzien, zal de onenigheid blijven bestaan.

Van alle verhalen die een conflict aanwakkeren, is er geen dat je zo sterk beïnvloedt als je identiteitsmythe: het kernnarratief dat bepaalt hoe jij je identiteit ziet in relatie tot die van de andere partij.

Maar je mythe alleen kenschetsen als een sta-in-de-weg is maar het halve verhaal. Net zoals kernenergie kan worden gebruikt om elektriciteit te produceren, zo kan je mythe worden gebruikt om verzoening te genereren. Hoe meer begrip jullie tonen voor elkaars mythe, hoe meer ruimte jullie creëren om positieve banden op te bouwen. Het ‘irrationele’ gedrag van de ander wordt begrijpelijk.

Het alleen maar erkennen van grieven blijkt niet voldoende te zijn om een emotioneel geladen geschil op te lossen. Je hebt instrumenten nodig om de symbolische betekenis van de onenigheid bloot te leggen en de relatie te herdefiniëren, waardoor je een succesvoller gesprek kunt voeren en in staat bent de lont zelfs uit het meest explosieve conflict te halen.

De onbewuste invloed van de mythe

De mythe die je projecteert op een conflict heeft een sterke, onbewuste invloed op de wijze waarop het zich ontvouwt, zoals ik merkte toen ik een onderhandelingstraining gaf aan wereldleiders tijdens een internationale conferentie in Europa. Ik deelde de vijftig aanwezigen willekeurig in bij een economische klasse, van elites tot groepen met lage inkomens. De elitegroepen kregen aanzienlijke middelen, de lage inkomens bijna niets. De aanwezigen hadden drie rondes om middelen te verhandelen met wie ze maar wilden om hun financiële onafhankelijkheid zo groot mogelijk te maken. Naarmate de rijkdom van de elites groeide, nam de frustratie bij de lagere klassen toe.

Voorafgaand aan de derde ronde kondigde ik een onverwachte wending aan. De elites hadden inmiddels zoveel rijkdommen vergaard dat ze de gelegenheid kregen om nieuwe regels te maken voor de laatste onderhandelingsronde: ze mochten de waarde van de middelen opnieuw bepalen en beperkingen instellen voor wie met wie mocht onderhandelen. Ik nodigde hen uit in een vlakbij gelegen vertrek met comfortabele banken, champagne en Zwitserse chocolade.

Ze waren dolblij, maar dat duurde niet lang. Toen ze de hoofdconferentiezaal uit liepen, werden ze door de lagere-inkomensgroepen uitgefloten en uitgejouwd. Een boze zakenman stond op een stoel te schreeuwen: ‘We kunnen hen niet vertrouwen.’ Iemand anders riep: ‘We moeten in opstand komen.’ Een derde betoogde met klem: ‘Kom, we stelen hun spullen.’ En inderdaad, op het moment dat de elites de zaal verlieten, stal een deelnemer een van hun mappen.

Het was frappant dat de elites in hun vertrek twintig minuten discussieerden over hoe ze de onderhandelingsregels konden aanpassen ten gunste van de lagere klassen, níet van henzelf. Tegen die tijd had de onderklasse zichzelf echter opgeschroefd tot zo’n vertigoachtige woede dat de elites toen ze de hoofdzaal weer binnengingen, niet boven het gejouw konden uit komen. De lagere klassen beschuldigden hen van machtsmisbruik, en de elites reageerden minachtend en verdedigden hun goede bedoelingen. Iedereen stond nu te schreeuwen en ik besefte dat de laatste onderhandelingsronde nooit zou plaatsvinden. Het duurde zeker tien minuten voordat de groep genoeg gekalmeerd was voor een debriefing.

Hoe kwam het dat deze wereldleiders in een denkbeeldige klassenstrijd waren beland? De identiteitsmythe van beide part en speelde een belangrijke rol. De lagere klassen waren zichzelf gaan zien als slachtoffers van een dictatuur, een mythe waaraan ze zich al hadden vastgeklampt nog voordat de elites de nieuwe onderhandelingsregels hadden bekendgemaakt. Met andere woorden: ze gingen ervan uit dat de elites hen zouden uitbuiten – terwijl de elites dit helemaal niet van plan waren. De elites hielden op hun beurt vast aan de mythe dat zij de redders van de hulpelozen waren. In hun besloten discussie met champagne en chocolade hadden ze overlegd hoe ze de lagere klassen konden ‘redden’ en top-downbesluiten genomen. Er waren geen regels die hun verboden om met de lagere klassen te overleggen, maar dat hadden ze zelfs niet overwogen. En zo was elke kant dus uitgegaan van een mythe die de bedoelingen van de andere zijde verkeerd interpreteerde, en hadden ze een emotionele storm ontketend.

Zo werkt een mythe

Om een mythe te kunnen blootleggen, moet je eerst de elementaire eigenschappen ervan kennen.

* Een mythe bepaalt je emotionele werkelijkheid

In een conflict maakt een mythe van je sterkste emoties een samenhangend narratief dat voor jou onomstotelijk waar is. Wie dit probeert te ontkrachten, kan zich maar beter schrap zetten voor je woede. Kijk maar eens naar wat er tijdens de onderhandelingsoefening gebeurde bij de ruzie tussen de elites en de lagere klassen. De elites wilden de lagere klassen uit alle macht overtuigen van hun betrokkenheid bij het algemeen welzijn, maar de lagere klassen hielden vast aan hun eigen mythe en duldden geen enkele tegenspraak.

Je mythe kan veranderen als de omstandigheden veranderen. Toen de lagere klassen in het rollenspel in opstand kwamen tegen de elites, veranderde hun mythe van ‘slachtoffers’ in ‘opstandelingen’. Die nieuwe mythe framede hun emotionele werkelijkheid even diep en hardnekkig als de oude.

* Een mythe is evenzeer geworteld in biologie als in biografie

Sigmund Freud zag een conflict vooral als het gevolg van sociale ervaringen uit onze jonge jaren, zoals dat het geval is bij herhalingsdwang. Andere stromingen beweren met klem dat conflicten een biologische component hebben. Met andere woorden: aangeboren eigenschappen van de mens dragen bij aan conflicten.

De psychiater Carl Jung opperde dat mensen een collectief onbewuste delen, waarin een ‘schat aan onbewuste beelden’ huist die losstaat van persoonlijke ervaringen. In deze beelden, archetypen genoemd, zijn oereigenschappen van de mensheid ingekapseld. Zoals een vogel weet dat hij als de winter nadert naar het zuiden moet vliegen, zo heeft de mens intrinsieke sjablonen om in de sociale wereld te manoeuvreren. Iedereen reageert emotioneel op archetypen als geboorte en dood, vader, moeder, held en duivel, en op verhalen over de schepping en de apocalyps. Hoewel mijn specifieke bewuste beeld van het archetype ‘moeder’ kan verschillen van het jouwe, delen we een oerbegrip van de emotionele betekenis.

Zoals een vogel weet dat hij als de winter nadert naar het zuiden moet vliegen, zo heeft de mens intrinsieke sjablonen om in de sociale wereld te manoeuvreren.

Jung bevindt zich in goed gezelschap met zijn overtuiging dat mensen aangeboren structuren delen om wijs te kunnen worden uit de sociale wereld. De neurologie ontdekt steeds meer over een zich voortdurend uitbreidend stel ingebakken, in de hele soort voorkomende hersenmechanismen die ons sociale gedrag beïnvloeden. Voortschrijdende inzichten uit de epigenetica duiden op het bestaan van niet-genomische bronnen van biologische overerving. De befaamde linguïst Noam Chomsky heeft aangetoond dat we zowel dieptestructuren hebben voor het begrijpen van de betekenis van taal als oppervlaktestructuren voor het doorgeven van de inhoud ervan. Bovendien is uit ethologische onderzoeken gebleken dat alle dieren, inclusief de mens, intrinsieke patronen van sociaal gedrag hebben.

Een mythe vervlecht archetypische beelden (biologie) met je huidige context (biografie) om je emotionele werkelijkheid te verdiepen. Stel je voor dat een stel de familie van beide zijden uitnodigt in de balzaal van een hotel en hun vraagt om toe te kijken terwijl zij langzaam van achter in de zaal naar voren lopen. Dat zou een nogal saaie gebeurtenis zijn. Maar als dit de trouwdag van het stel was, zou diezelfde situatie bij de aanwezigen nog lang naklinken met een sterke emotionele betekenis. Het stel zou dan archetypen oproepen die samenhangen met een krachtig narratief over verbintenissen tussen mensen: de familieleden zouden hun rol van getuige aannemen en de aanstaande bruid en bruidegom zouden mythische geliefden worden die worden verenigd door een heilige ceremonie.

* Een mythe verdiept de persoonlijke betekenis van je conflict

Mensen hebben zich van oudsher geïdentificeerd met oermythes die draaien om intriges rond liefde, jaloezie, wrok en vernedering. Een mythe doordrenkt de context van je actuele conflict met deze intriges. Als je je persoonlijke biografie op een archetype projecteert, wortel je jezelf tegelijk in je eigen ervaring én in een blijvende stroom van gedeelde menselijke ervaringen. Hoewel je denkt dat je geschil uniek is – en dat is het ook op dat moment – zijn de onderliggende thema’s tijdloos.

In feite kan een conflict je meezuigen naar een mythische tijd. Als je onbewust de rol op je neemt van mythische held of martelaar, transporteer je je psychologische werkelijkheid naar het tijdperk van de oorspronkelijke mythe. Je ziet geen emotioneel onderscheid meer tussen het mythische archetype en de werkelijkheid waarmee je nu wordt geconfronteerd, en je begeeft je in wat de godsdiensthistoricus Mircea Eliade een ‘eeuwige terugkeer’ noemt. Ik interpreteer Eliades idee vrij : telkens wanneer je een mythische verhaallijn op je conflict projecteert – of die nu uit een historische tekst komt of van recente datum is – begeef je je in een eeuwige terugkeer. Een buitenstaander ziet je ruzie misschien als een ‘technische grenstwist’ of een ‘organisatorisch meningsverschil ‘, maar jij ervaart het als een mythische strijd tussen goed en kwaad.

Strategie: creatieve introspectie

Creatieve introspectie is een simpele methode die ik heb ontwikkeld om je te helpen de mythes van beide kanten bloot te leggen. Hiervoor heb ik gebruikgemaakt van technieken van grote kunstenaars, die hun archetypische fantasieën en angsten uiten door middel van concrete verhalen en andere kunstvormen. In een geschil kun je op een vergelijkbare wijze proberen om onbewuste archetypen te vertalen in concrete beelden die bijdragen aan een beter begrip van de relationele identiteit van elke partij. In Jungs woorden: het is jouw doel om je ‘mythopoëtische verbeeldingskracht’ – je vermogen om narratieven en beelden te scheppen die onbewuste ervaringen aan de oppervlakte brengen – te activeren.

De belangrijkste stappen van creatieve introspectie: creëer ruimte voor een échte dialoog over controversiële onderwerpen; stel vast waar het in het conflict echt om gaat; leg de mythe bloot achter de angsten en zorgen van elke zijde; en herzie de mythe om relaties te verbeteren.

Het bovenstaande fragment is afkomstig uit het boek ‘Duurzaam onderhandelen’, geschreven door Daniel Shapiro en vertaald door Marjolein Hazelzet en Marianne Palm.

Duurzaam onderhandelen | Daniel Shapiro | Maven Publishing | 25,00 euro

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content