De Grieken begrijpen het niet meer. Ze halen uitstekende begrotingscijfers, maar toch zwaaien de schuldeisers met nieuwe besparingen. De Atheense hoogleraar economie George Pagoulatos waarschuwt: het Griekse herstel, dat al zo broos is, dreigt dood te bloeden. Alweer.
Rondjes draaien. Dat is de samenvatting van zeven jaar Griekse crisis. Telkens als het economisch wat beter gaat, gooit de politiek roet in het eten en moet het werk herbeginnen. Dat gebeurde al in 2015, toen de Griekse regering het prille economische herstel smoorde door eindeloze onderhandelingen met de schuldeisers. Er volgden paniekerige kapitaalcontroles, een overbodig referendum en vervroegde verkiezingen. Weg was het herstel.
Nu dreigt een nieuw rondje. Griekenland komt er weer bovenop – met een verwachte economische groei van 2,7 procent dit jaar – en opnieuw is er politieke heisa, deze keer bij de schuldeisers. Europa en het Internationaal Monetair Fonds (IMF) ruziën over de doelstelling voor het Griekse primaire begrotingsoverschot (zie kader Kind van de rekening). Volgens Europa is een overschot van 3,5 procent van het bruto binnenlands product (bbp) haalbaar vanaf 2018, volgens het IMF is dat nodeloos streng, en onmogelijk zonder nieuwe bezuinigingen.
Bij het ter perse gaan zaten beide partijen nog altijd ingegraven in hun positie. Hield Europa voet bij stuk, dan zou het IMF een nieuw pakket besparingen op tafel leggen, goed voor 2 procent van het bbp. Athene wist niet wat het hoorde. Het land haalde in 2016 een primair begrotingsoverschot van 2 procent van het bbp, vier keer beter dan verwacht. Waarom dan nieuwe besparingen?
Ook George Pagoulatos, hoogleraar Europese politiek en economie aan de Athens University of Economics and Business, moest slikken. “Het nieuwe IMF-pakket bevat onder meer bijkomende besparingen op de pensioenen, voor 1 procent van het bbp. Om u een idee te geven: sinds de start van de noodhulpprogramma’s in 2010 zijn de Griekse pensioenen al tien of elf keer verlaagd. Er zijn mensen die hun pensioen zagen halveren. Ontwikkelde landen kappen niet in de pensioenen. Ze laten de inflatie het werk doen of bevriezen de pensioenen.”
Kan premier Alexis Tsipras dat nog bolwerken? Zijn populariteit is flink gezakt.
GEORGE PAGOULATOS. “De coalitie heeft een meerderheid van 153 zetels op 300. Dat is erg krap, zeker als je weet dat de goedkeuring van het extra besparingspakket geen garanties biedt op een schuldverlichting voor Griekenland.”
In het laatste kwart van 2016 kromp de Griekse economie alweer. Hoe gaat het nu?
PAGOULATOS. “De vier kwartalen bij elkaar gerekend is de economie gegroeid met 0,3 procent in 2016. Uiteraard blijft dat pover. Maar de schuldeisers voorspellen een groei van meer dan 2,5 procent in 2017 en 2018. Veel zal afhangen van onze inschakeling in het QE-programma (quantitative easing, de massale opkoop van obligaties door de Europese Centrale Bank, nvdr). Dat drukt de rente en verlaagt de financieringskosten voor particulieren en bedrijven. Ook belangrijk is de vlotte uitvoering van de overeengekomen besparingen. De schuldeisers toetsen die uitvoering, maar door de pijnlijke bezuinigingen is dat een moeilijk proces, dat achterloopt op het schema (zodat Griekenland ook geen vers geld uit het hulpprogramma krijgt, nvdr). Die achterstand begint al een duidelijk effect te hebben op de Griekse economie.”
Hoezo?
PAGOULATOS. “Als Griekenland zijn geld niet krijgt, stijgt de onzekerheid, met allerlei nare gevolgen. Bedrijven stellen investeringen uit en deposito’s ontvluchten de banken, die des te harder moeten worstelen met hun slechte kredieten. Dat ondermijnt de economische groei, zodat Griekenland het nog moeilijker krijgt om zijn begrotingsdoelen te halen. En zonder de inschakeling in het QE-programma kan Griekenland ook een terugkeer naar de kapitaalmarkten vergeten. Na afloop van het hulpprogramma in 2018 moet het zich financieren op de markten. Dat is toch de veronderstelling.”
De Griekse overheidsschuld bedraagt 180 procent van het bbp. Kan het land dat ooit terugbetalen?
PAGOULATOS. “De grootte van die schuld is niet zo belangrijk. De schuldeisers behoren tot de overheidssector. Wat telt, zijn de jaarlijkse aflossingen. Zolang die onder een bepaald niveau blijven – voor Griekenland is dat 15 procent van het bbp – is de schuld houdbaar. Het werkt via langere looptijden. Het is uiterst moeilijk een schuld van 100 procent van het bbp af te lossen in twee jaar. Bedraagt de looptijd veertig jaar, dan wordt het veel gemakkelijker. Houd er ook rekening mee dat de intrestvoet op de Griekse schuld door de politiek wordt vastgelegd, en daarmee ver onder het marktniveau blijft.”
Waarom geeft u het IMF gelijk in de rel met Europa over de begrotingsdoelstellingen?
PAGOULATOS. “Omdat de Griekse economie onmogelijk een primair begrotingsoverschot van 3,5 procent jarenlang kan volhouden, zoals Europa wil. Geen enkel land heeft dat gekund, en al zeker geen land dat zo lang in een recessie heeft gezeten. Ambitieuze begrotingsoverschotten moet je halen door hoge groei, niet door telkens weer nieuwe besparingen op te leggen. Laat de Griekse economie eerst de kans om te herstellen, via minder ambitieuze begrotingsdoelen.”
De beste manier om schulden af te betalen is economische groei. Griekenland heeft zijn toerisme, maar valt er nog iets anders te beleven?
PAGOULATOS. “Onderschat niet hoeveel sectoren met het toerisme verwant zijn, zoals het agrotoerisme en de culturele industrie. Kijk ook naar de vastgoedsector: veel huisjes op onze eilanden worden gekocht door gepensioneerden uit West-Europa en elders. Dat voedt een reeks complementaire diensten, zoals de gezondheidszorg, recreatie en andere activiteiten die gericht zijn op senioren. Een andere pijler onder de Griekse economie is de logistieke sector – denk maar aan de rederijen. De kampioen in het creëren van banen tijdens de jongste maanden is de investering van COSCO (een Chinese staatsrederij, nvdr) in de haven van Piraeus. We zien ook successen bij een reeks kleine, competitieve hightechbedrijven, bijvoorbeeld in de softwaresector.”
Wat met het probleem van de industriële oligarchen? Door hun banden met de politiek raken ze aan mooie contracten, ten koste van de kleinere bedrijven.
PAGOULATOS. “De oligarchen zijn een probleem, dat je ook weer niet mag overdrijven. De Griekse economie steunt vooral op kleine en heel kleine bedrijven. Er is geen sprake van grote machtsconcentratie, op enkele uitzonderingen na, zoals in de energie- en mediasector. Daartegenover staat dat de machtigste mediagroep in Griekenland zojuist over de kop is gegaan. Je moet de kwestie dus in zijn juiste proporties zien. De oligarchieën zijn niet zozeer een probleem van de economie, maar van de democratie. Oligarchen raken aan overheidscontracten via hun banden met de politiek.”
Conclusie: bent u optimistisch of pessimistisch over de toekomst van uw land?
PAGOULATOS. “Optimisme is voor de Grieken een noodzakelijke overlevingsstrategie. Maar er zijn ook redenen voor dat optimisme. De economie is opnieuw in evenwicht, de zware begrotingstekorten zijn weggewerkt. Ondanks de loodzware sociale kosten van de besparingen blijft ons politieke systeem pro-Europees en pro-euro. Met een werkloosheidsgraad van 23 procent had het land gemakkelijk kunnen verschuiven naar de politieke extremen. Maar het hulpprogramma en zijn hervormingen krijgt de steun van maar liefst vijf partijen in het parlement. Dat getuigt van een grote maturiteit van de Griekse politiek en maatschappij.”
Jozef Vangelder
“Sinds 2010 zijn de Griekse pensioenen al tien of elf keer verlaagd. Ontwikkelde landen kappen niet in de pensioenen”
“Ondanks de loodzware sociale kosten van de besparingen blijft ons politieke systeem pro- Europees en pro-euro”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier