Ook u speelt Russische roulette

Nassim Nicholas Taleb heeft een unieke stijl: arrogant, betweterig, erudiet. We denken dat succes alleen te maken heeft met talent, inzicht en volharding. Taleb wijst erop dat we ons telkens opnieuw laten vangen door het toeval.

De intellectuele superster Nassim Nicholas Taleb werkte als trader, eerst in Chicago en later in New York. Zijn inzichten staan haaks op zowat alle geloofspunten van de financiële markten. Taleb weigert tabellen met data of grafieken met cijfers te publiceren. Hij baseert zich vooral op zichzelf, zijn eruditie, zijn statistische scholing, zijn grondige kennis van de klassieke Griekse en Latijnse schrijvers en zijn ervaring als belegger in zeer exotische producten.

Telkens opnieuw laten we ons vangen aan het toeval, weet Taleb. Van gokkers weten we dat. Maar we beseffen niet dat dit ook het geval is bij economen, sociale wetenschappers, journalisten, politici en goeroes. We denken dat succes alleen te maken heeft met talent, inzicht en volharding. Stel dat je aanvaardt voor 10 miljoen dollar Russische roulette te spelen. Er is één kans op zes dat je dood bent en vijf kansen op zes dat je rijk wordt. Ons domme brein ziet slechts twee mogelijkheden: dood zijn of rijk zijn. Als je leeft en rijk bent, kun je betweterig tegen iedereen vertellen dat je in het leven berekende risico’s moet nemen, en kun je anderen ongelukkig jaloers maken met je levensstijl. Je bent het levende bewijs van je stelling. Als je dood bent, kun je dat tegen niemand meer vertellen. Dat stuk van de werkelijkheid spreekt niet. De waarheid is dat het toeval voor jou een van de twee mogelijkheden heeft gekozen.

Taleb legt uit dat in onze maatschappij zowat iedereen die succes heeft in politiek, zaken en zelfs wetenschap, eigenlijk zou moeten beseffen dat hij Russische roulette aan het spelen is en wordt misleid door het toeval – de titel van zijn eerste boek. Alleen zijn er nu geen zes kansen, maar enkele honderden of zelfs duizenden, en we spelen dagelijks. Na tientallen, honderden of zelfs duizenden dagen vergeten we dat er ergens een kogel zit. Een andere naam voor die kogel: een zwarte zwaan – de titel van zijn tweede boek.

Via negativa

Voordat je het weet, gebeurt er iets dat zo onverwacht is – een zwarte zwaan – en zo omvattend dat het alle gevestigde waarheden onderuithaalt. De beste bedrijven gaan ervan uit dat het onverwachte toch zal gebeuren. Geloof vooral geen enkele voorspelling van mensen met ronkende titels. Het geloof in betwistbare voorspellingen maakt je veel te zelfverzekerd en je zult fatale fouten begaan. De inkt van Talebs boek was nog maar nauwelijks droog en de banken waren nog maar niet bekomen van de slagen onder de gordel die ze hadden uitgedeeld, of er streek een zwarte zwaan van wel tien ton neer op de financiële sector. Wie had die zien aankomen? Nassim Nicholas Taleb. En toen de energiesector zijn boek als stemmingmakerij wegzette – ingenieurs bouwen veilige kerncentrales – gingen er zwarte tsunamizwanen zitten op de koeltorens van Fukushima.

In zijn derde boek, Antifragiel, is goed te merken dat Taleb van zijn uitgevers eist dat ze van zijn manuscript moeten afblijven. Het is veruit zijn moeilijkste en Taleb beseft niet echt dat schrijven vooral schrappen is. Hij haalde de notie ‘via negativa’ uit de theologie, die al snel tot de conclusie kwam dat je God nooit kunt definiëren, maar dat je wel kunt zeggen wie of wat hij zeker niet is. Wie in management recepten voor eeuwig succes formuleert, is een oplichter, een charlatan. Niemand kan een vijfstappenplan voor gegarandeerd succes opstellen. Kunnen verstandige of ervaren mensen dan niets zinvols zeggen over succes? Toch wel, ze kunnen de via negativa bewandelen. Ze kunnen zeggen wat waarschijnlijk niet werkt. Langdurige eenzijdigheid bijvoorbeeld. Of als je innovatie wilt, je menselijke potentieel verwaarlozen. Of als je productiviteit wilt, onduidelijk zijn. Merk op: het omgekeerde is niet waar. Investeren in mensen leidt niet automatisch tot innovatie, duidelijkheid leidt niet altijd tot productiviteit.

De via negativa is een heldere notie om de charlatan te onderscheiden van de expert. Charlatans hebben altijd magische oplossingen klaar – fabelachtige beleggingstips, speciaal voor jou! Het enige wat je moet doen, is hen vertrouwen. Echte experts hebben voorlopige oplossingen en willen met jou samen onderzoeken of ze die oplossingen kunnen verbeteren. Ze vragen geen blind vertrouwen. Ze suggereren en waarschuwen, maar ze zijn terughoudend om mirakeloplossingen te geven.

Michael Porter schreef: “De essentie van strategie is kiezen wat je niet zult doen” – een via negativa. Steve Jobs, de zenboeddhist, was een grote aanhanger van de via negativa. Hij beklemtoonde steeds meer dat het belangrijker was wat je kon weglaten dan wat je zou toevoegen. Het is uiteraard om die reden dat de iPad maar één knop heeft.

Vel op het spel

Wat mogen we verwachten van Skin in the Game, Talebs volgende boek? Het begrip ‘ skin in the game‘ kaartte hij al aan in zijn vorig boek, waar de vertaler het onvertaald liet. ‘Vel op het spel’ lijkt me een geschikte Nederlands equivalent. De centrale thema’s zijn al bekend. Let op voor mensen die je allerlei risico’s laten nemen, zonder dat ze zelf de gevolgen van die beslissingen moeten ondergaan. Let op voor presidenten die de oorlog verklaren, maar die zelf nooit zullen vechten of een kind zullen verliezen in die oorlog. Let op voor beleggingsadviseurs die niet zelf op grote schaal het product kopen dat ze je aanraden.

John Kay, zowat de invloedrijkste econoom in Groot-Brittannië, had een adviesbureau voor economische problemen. Toen hij vaststelde dat hij zijn eigen advies niet hanteerde bij het aansturen van zijn business, heeft hij zijn onderneming van de hand gedaan.

VIJF LESSEN VAN NASSIM NICHOLAS TALEB

1. Tenzij je tandarts of violist bent, schrijf je een groot succes bijna altijd in onvoldoende mate toe aan toeval.

2. Als je een groot succes probeert te herhalen, kan dat leiden tot catastrofale verliezen, die al het vorige succes wegmaaien.

3. Probeer eindeloos op te roepen wat je níét ziet. De klanten die je product niet hebben gekocht, de patiënten die niet genezen zijn en dus zeker geen reclame maken voor je wondermiddel.

4. Absolute waarheden in management en dieetboeken komen vooral van charlatans of leden van een sekte.

5. Lees zo weinig mogelijk waan-van-de-dagpublicaties. Vermijd e-mails en Twitter. Lees wel heel regelmatig klassiekers die de tand des tijds hebben doorstaan.