Vier decennia geleden bracht Duitsland-kenner Piet De Moor twee jaar in Berlijn door. Het waren de begindagen van een academische loopbaan, en doceren was de reden om naar de Duitse hoofdstad te trekken. Uiteindelijk keerde hij terug naar België, zij het met een gevoel van gemis. Alle sociale contacten die hij in Berlijn legde ten spijt, bleef hij met een wrang gevoel zitten. Ergens had hij de indruk een te oppervlakkig beeld van de stad te hebben meegekregen. Pas vele jaren later kreeg hij de kans daar iets aan te doen; in 2010 ging hij er weer wonen. Dat was jaren na de val van de Muur. Ondertussen was Berlijn opnieuw hoofdstad geworden.
De Moor trok er rond, sprak met veel mensen, wat in het boek Berlijn. Leven in een gespleten stad uitmondde. “Ik heb met dit boek mijn leven en de stad willen ordenen”, verklaart hij. “Maar dat is natuurlijk een onmogelijke opgave. Een boek over Berlijn kan geen afgewerkt geheel zijn. Orde willen scheppen is in die context haast een provocatie. Berlijn was en is nog altijd een gespleten en verscheurde stad. Alleen met een brokstukachtige structuur kon ik daar recht aan doen.”
Berlijn ademt geschiedenis, wat precies de reden was voor De Moor om er zich te vestigen. “De grote geschiedenis trilt er nog na”, benadrukt hij. En zeggen dat de stad een paar eeuwen geleden naar Europese normen een provincienest was. Anno 2017 is de geschiedenis aanwezig op de meest verrassende plaatsen, vaak een heel eind verwijderd van het kloppende stadscentrum. De Wannsee is daarvan een treffend voorbeeld. Van hartje Berlijn moet je met de S-Bahn ruim een halfuur sporen om er te geraken. Niets laat vermoeden dat het precies daar is dat in januari 1942 de Holocaust werd georganiseerd. “Hier kun je de geschiedenis sneller zien roteren dan in andere steden”, zei De Moor vlak na het verschijnen van zijn boek. “Ik heb Berlijners gekend die de Weimarrepubliek, de naziperiode, het gedeelde en het eengemaakte Duitsland hebben meegemaakt. Vier regimes in één mensenleven. Je kunt in deze stad rondwandelen en er de historische lagen afschrapen zoals in Pompeï. Nergens in Europa is de turbulente twintigste eeuw zo pijnlijk aanwezig, nergens kun je haar breuken en blessures beter zien.”
Dit boek is duidelijk geen reisgids. Of beter: ergens is het dat wel, maar tegelijk ook zoveel meer. Wat je in de stad ziet, is vooral een façade, letterlijk en figuurlijk. In Berlijn levert dat vooral een stevige dosis anekdotiek op. Een potpourri van verhalen die teruggaan naar de verschillende onderdelen van de geschiedenis van de voorbije zeven decennia. Over het Derde Rijk (de formele start van de tijdslijn die het boek schraagt, ook al is het eindproduct geen chronologische aaneenschakeling), de Muur, de DDR-jaren, de periode na de Wende. Ook de Oostenrijkse schrijver en journalist Joseph Roth is een obligate stop. De Moor maakt melding van het pand op nummer 75 van de Potsdammer Straße, een “bruine kroeg met lambrisering van uitgeslagen spiegelglas waar alles in het teken staat van de legendarische schrijver-reporter”.
Piet De Moor, Berlijn. Leven in een gespleten stad, Van Gennep, 2016, 320 blz., 22,50 euro
MICHAËL VANDAMME
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier