‘Meerwaarden niet belasten, dat is pas inefficiënt’

Het debat over de fiscale hervorming is uitgemond in een verhitte discussie over een vermogenswinstbelasting. Economieprofessor André Decoster is niet tegen: het zou ons belastingsysteem efficiënter maken. Of zo’n belasting ook de rechtvaardigheid dient, moet de politiek beslissen.

Een eerlijke verdeling van de lasten, het thema voert de boventoon in het debat over een belastinghervorming. Voor economen is dat niet het belangrijkste punt. “Herverdeling van rijk naar arm gaat over rechtvaardigheid”, zegt André Decoster, hoogleraar publieke economie aan de KU Leuven. “Economen hebben best wel iets te vertellen over rechtvaardigheid, maar de politici moeten de keuzes maken, gelukkig. Economen willen het belastingsysteem efficiënter maken. Dat heeft niets met het overheidsbeslag te maken, of de totale opbrengst van de belastingen, goed voor 45 procent van het bbp. Elke euro die je wegneemt bij de burger, komt bij de overheid terecht. Al kun je erover discussiëren wat de overheid ermee moet doen, die euro is niet verdwenen.”

Wat is een efficiënt belastingsysteem?

ANDRE DECOSTER. “Het is iets dat economen moeilijk uitgelegd krijgen. Inefficiënte belastingen zijn belastingen die grote welvaartskosten hebben. Hoe meer mensen hun gedrag veranderen in een poging om minder belastingen te betalen, hoe groter de welvaartskosten (zie kader). Stel dat de overheid het bio- scoopbezoek zwaar zou belasten, dan gaan mensen minder naar de film. De efficiëntste belastingen zijn die waarop je het minst kunt reageren. Voorbeelden zijn belastingen op onroerend goed en erfenissen.”

Ik heb gespaard voor mijn kinderen, en dat moet ik nu afgeven?

DECOSTER. “Het zijn typisch de belastingen die vanuit economisch perspectief efficiënt zijn, die mensen doen steigeren. Daar zie je zeer goed de spanning tussen efficiëntie en rechtvaardigheid. Een erfenisbelasting is efficiënter dan de belasting op arbeidsinkomen, vanwege de kleinere gedragsreactie. Door een belasting op arbeidsinkomen zullen mensen er wellicht voor kiezen minder te werken. Voor de ontvanger van de erfenis speelt de reactie op een erfenisbelasting veel minder. Daarom zouden we mensen moeten overtuigen dat het beter is meer erfenisbelasting te betalen, om in ruil minder belasting op arbeid af te dragen, en zo meer te verdienen.”

Is de vermogenswinstbelasting een efficiënte belasting?

DECOSTER. “Economen zijn daar nog niet helemaal uit. De effecten van een belasting op arbeidsinkomen hebben we goed in kaart kunnen brengen, voor kapitaal is dat veel moeilijker. Je bouwt vermogen op door te sparen. Als je via een vermogenswinstbelasting sleutelt aan het rendement van dat sparen, lok je opnieuw reacties uit, en dat over een heel leven. Ga ik nu consumeren en niet sparen, of later consumeren en nu sparen?

“De vraag is: lokken de kosten van een belasting op vermogensinkomen een grotere of kleinere reactie uit dan een belasting op arbeidsinkomen? Als je bijvoorbeeld arbeidsinkomen te zwaar belast en kapitaalinkomen te licht, zullen mensen zelfstandig worden of een vennootschap oprichten. Op die manier transformeren ze arbeidsinkomen in kapitaalinkomen, om belastingen te ontwijken. Daar heb je opnieuw zo’n gedragsreactie. Daarom circuleren er voorstellen onder economen om het deel van het vermogensinkomen dat hoger is dan de risicovrije rente, te belasten zoals het arbeidsinkomen. Het deel van het vermogensinkomen dat overeenkomt met de risicovrije rente zou dan vrijgesteld zijn.”

U pleit dus minstens voor een gelijkschakeling van de belasting op arbeidsinkomen en op vermogensinkomen?

DECOSTER. “Ik ga geen kwantitatieve uitspraken doen. Maar er lijkt een consensus te groeien onder economen dat je efficiëntiewinsten kunt boeken door een deel van de belasting op arbeidsinkomen te verschuiven naar vermogensinkomen. Het is niet optimaal om vermogensinkomen onbelast te laten, zeker als het gaat om meerwaarden. Die niet belasten, dat is pas inefficiënt. Belast je meerwaarden op vermogen, dan mag je van mij meteen de belasting op arbeid verlagen.”

Puur omwille van de efficiëntie, niet omwille van de rechtvaardigheid.

DECOSTER. “Misschien ook omwille van de rechtvaardigheid, maar dat is van een andere orde. Vermoedelijk zal ik sneller een maatschappelijke consensus vinden als ik het publiek kon overtuigen dat een belasting op kapitaalinkomen niet alleen rechtvaardiger, maar ook efficiënter is. Als je enkel steunt op het argument ‘belast het kapitaal, want de rijken moeten betalen’, week je een grotere discussie los.”

Wat zijn rechtvaardige belastingen?

DECOSTER. “In essentie draait het niet zozeer om herverdeling van inkomen of vermogen. Je wilt mensen compenseren voor ongelijke talenten en andere karakteristieken die hun leven bemoeilijken. Het liefst zouden we talenten willen herverdelen. Alleen kun je talent niet zien, laat staan het herverdelen. Wat je wel kunt zien, is het inkomen. En dat is het resultaat van heel veel factoren: talent, maar ook inspanning of puur geluk. Daarom herverdelen we arbeidsinkomen en kapitaalinkomen: beide beschouwen we in bepaalde mate als een indicator van talent. Hoe meer talent, hoe groter je capaciteit om inkomen te verdienen.”

Voor veel mensen is vermogen het restant van zwaar belaste inkomsten. Een vermogensbelasting zou neerkomen op een dubbele belasting.

DECOSTER. “De meeste mensen genieten van een fiscale vrijstelling voor het grootste deel van hun spaargeld. Inkomen uit een normaal spaarbedrag wordt niet belast. Dat argument van dubbele belasting vind ik trouwens een beetje zwak. Als je bij de bakker 6 procent btw betaalt op je brood, is dat ook met inkomen waarop je al belast bent. Er is niks dat dubbele belastingen verbiedt.”

Met de belastingopbrengst uit vermogensinkomens kunnen we de belasting op arbeidsinkomen verlagen, zegt u. Een verlaging voor iedereen, of voor bepaalde doelgroepen?

DECOSTER. “Alle onderzoeken tonen aan dat gerichte lastenverlagingen de arbeidsmarktparticipatie bevorderen. Een uitstekend voorbeeld is de werkbonus (een forfaitaire vermindering van de sociale bijdrage, met als gevolg een hoger nettoloon bij gelijk blijvend brutoloon, nvdr). Die heeft vooral effect op de laagste inkomens. De werkbonus zorgt voor een voldoende groot verschil tussen een uitkering en een netto-inkomen uit arbeid. De keerzijde is een verhoging van de marginale aanslagvoeten voor de inkomensklassen die net te veel verdienen om de volledige werkbonus te genieten. De werkbonus wordt afgebouwd vanaf een bepaald loonniveau. In die uitloopzone zijn de aanslagvoeten zelfs groter dan die van de hogere inkomens. Bij een selectieve lastenverlaging is dat nu eenmaal onvermijdelijk.”

Moet aan de herverdelende kracht van onze personenbelasting worden gesleuteld?

DECOSTER. “Dat is veel moeilijker te zeggen. Want, opnieuw, dat is een politieke keuze. Ik herinner er wel aan dat herverdeling niet alleen het resultaat is van progressiviteit in de aanslagvoeten. De omvang van de belasting voor de hele bevolking speelt evengoed mee. Men vergeet dat altijd. Stel dat de overheid een extra belasting van 11 miljoen euro wil innen, en die enkel oplegt aan Albert Frère. Dat is een extreem progressieve belasting, want iedereen betaalt nul en Frère alles. Toch heeft die belasting vrijwel geen effect op de herverdeling: als we die 11 miljoen euro uitdelen aan alle Belgen, krijgt ieder amper 1 euro meer.

“Neem de Reynders-hervorming begin de jaren 2000. Onder meer door de verhoging van de belastingvrije som maakte die hervorming de personenbelasting progressiever. Maar de hele bevolking samen betaalde jaarlijks 3 miljard euro minder, wat de gemiddelde aanslagvoet deed dalen, en het herverdelende karakter van de personenbelasting erodeerde.

“Dat mechanisme zie je bij de aftrekposten, zoals voor langetermijnsparen en dienstencheques. Cijfers tonen aan dat de meeste aftrekken vooral de rijkere belastingplichtigen ten goede komen. Maar een afschaffing van de aftrekposten betekent niet dat de herverdeling via de personenbelasting ineens veel zou stijgen. Daarvoor is het totale bedrag van de meeste aftrekposten over de hele bevolking te klein. Toch pleit ik voor de afschaffing van vele aftrekposten, zoals die voor het langetermijnsparen. Kun je mij aantonen dat mensen, zonder overheidssteun, te weinig zouden sparen?”

Wat met de belastingverschuiving van arbeid naar milieu?

DECOSTER. “Dat spreekt voor zich. Een milieubelasting brengt twee keer op: mensen vervuilen minder, en met het geld kan de overheid de belasting op arbeid verlagen. Je moet wel weten hoever je wilt gaan. De bedoeling van een CO2-belasting is niet dat er geen auto’s meer rijden, wel dat de automobilisten de volledige maatschappelijke kosten van autorijden betalen, inclusief de gevolgen voor het milieu en de volksgezondheid. Allicht wordt er dan minder gereden. Maar er zal nog altijd worden gereden, en dus zal er een belastingopbrengst zijn. In die zin is de huiver van de vakbonden voor een belastingverschuiving van arbeid naar milieu overtrokken. Ik begrijp de zorgen over de financiering van de sociale zekerheid bij die verschuiving. Maar een milieubelasting brengt nog altijd geld op.”

De fiscale begunstiging van bedrijfswagens zou je dan moeten…

DECOSTER. “… afschaffen, absoluut. Tenzij iemand me kan bewijzen dat de overheid redenen heeft om verplaatsingen naar het werk met de wagen te subsidiëren. Maar zulke bewijzen heb ik nog niet veel gezien. Waarom zou je bedrijfswagens subsidiëren, en iets anders niet?”

Wat vindt u van een verschuiving van arbeid naar btw?

DECOSTER. “Verwacht daar geen mirakels van. Mensen gaan niet werken voor een loon, maar voor wat ze kunnen kopen met dat loon. Als de lonen stijgen door een belastingverschuiving van arbeid naar btw, en de consumptieprijzen nemen toe, sta je even ver. Tenzij je de btw-stijging uit de index haalt. Maar dan kun je beter gewoon zeggen dat je de reële lonen wilt verlagen. Daarvoor heb je geen verschuiving naar btw nodig.

“Vergeet niet dat mensen zonder arbeidsinkomen de dupe zijn van zo’n verschuiving, zoals de gepensioneerden. Zij betalen meer btw, maar kunnen niet profiteren van de lagere belastingen op arbeidsinkomen. Het argument dat een btw-verhoging onze concurrentiekracht verbetert — op ingevoerde fietsen wordt btw betaald, niet op fietsen die we zelf maken en uitvoeren — gaat slechts tijdelijk op. Er is geen reden waarom andere landen ook niet hun concurrentiepositie zouden willen verbeteren met een dergelijke belastingverschuiving. Dan wordt het een zero sum game.”

Moeten we naar een uniform tarief?

DECOSTER. “Het is mogelijk dat minder gedifferentieerde btw-tarieven tot welvaartswinst leiden. Met die winst kun je dan opnieuw de belasting op arbeidsinkomen verlagen. Vaak wordt tegengeworpen dat je het lagere tarief op voeding moet behouden, omdat een uniform tarief vooral de armen zou treffen. Dat klopt, maar btw-differentiatie blijft een te bot instrument om te herverdelen. Je kunt veel beter herverdelen via de belasting op arbeidsinkomen.”

Luxleaks veroorzaakt veel heisa. Kan fiscale concurrentie tussen landen aansporen tot een zuiniger beleid?

DECOSTER. “Kapitaal is mobieler dan vroeger, zodat ieder land op den duur verliest. Het is met fiscale concurrentie zoals bij de wielerkoers: als elke toeschouwer naar voren buigt, ziet niemand het beter. Dat is puur verlies. Er is maar één antwoord: internationale coördinatie en informatie-uitwisseling. Het is opmerkelijk hoever zelfs de OESO daarin wil gaan.”

Cijfers van de OESO tonen dat stijgende ongelijkheid de groei afremt in een aantal landen.

DECOSTER. “België is een zeer gelijk land. Internationaal hebben wij een systeem van belastingen en uitkeringen dat sterk herverdeelt. Maar dat is iets heel anders dan stellen dat de ongelijkheid in België stijgt of daalt. We weten het gewoon niet. We hebben te weinig precieze en internationaal vergelijkbare gegevens om daar een uitspraak over te doen. Mijn intuïtie zegt wel dat als de ongelijkheid in België de laatste dertig jaar gestegen is, het wellicht minder is dan in andere landen.”

Zal een belastinghervorming onze problemen oplossen?

DECOSTER. “Het voornaamste probleem is de stagnatie in de eurozone. Een belastinghervorming zal dat niet oplossen. Ik geloof niet dat het belastingsysteem de oorzaak is van de grote macro-economische problemen in de eurozone. De politici moeten vooral de groei aan de praat krijgen. Een nieuw design van ons belastingsysteem is eerder een structurele hervorming. Wat niet wegneemt dat we daar eens goed werken van mogen maken.”

JOZEF VANGELDER EN DAAN KILLEMAES, FOTOGRAFIE DEBBY TERMONIA

“De efficiëntste belastingen zijn die waarop je het minst kunt reageren”

“Als je bij de bakker 6 procent btw betaalt op je brood, is dat ook met inkomen waarop je al belast bent. Er is niks dat dubbele belastingen verbiedt”

“Een milieubelasting brengt twee keer op: mensen vervuilen minder, en met het geld kan de overheid de belasting op arbeid verlagen”