Een scheut hoop

Zet 2012, als dramatisch en aartsmoeilijk aangekondigd, iedereen op het verkeerde been?

De Amerikaanse economie doet het verrassend goed. De Chinese economie lijkt een zachte landing te maken. In Europa verdrinkt de Europese Centrale Bank het acute gevaar op een infarct van het banksysteem in een verse stroom kredieten. De aandelenkoersen kruipen overeind, en de rentespreads ontspannen. Zet 2012, als dramatisch en aartsmoeilijk aangekondigd, iedereen op het verkeerde been?

Een verse scheut hoop mag en doet deugd, maar het is nog veel te vroeg om de groene vlag te hijsen. De westerse economie heeft haar demonen nog niet overwonnen. De afbouw van de overmatige schuldenlast moet zelfs nog beginnen, want de hete aardappel is voorlopig enkel verschoven van de private sector naar de overheden. Schuldafbouw is een gevaarlijk proces, gekenmerkt door een heel wispelturige economie, trage groei en frequent voorkomende recessies. En de meningen over hoe de westerse economie door dit mijnenveld moet worden geloodst, zijn verdeeld. Over de bestemming is iedereen het eens: de economische groei moet op peil blijven, anders vallen de schulden ons eerder vroeg dan laat op het hoofd. Maar de reisadviezen staan soms haaks op elkaar. Eerst nog meer schulden maken, tot de economie op eigen benen verder kan? Of toch maar meteen werk maken van schuldafbouw, want dat is de enige manier om het vertrouwen te herstellen?

In de industriële wereld zijn momenteel drie experimenten aan de gang om die groei op peil te houden. Experiment 1 vindt plaats in de VS, waar het beleid zowel budgettair als monetair vol gas geeft. De Amerikaanse Centrale Bank laat de dollarpersen draaien en houdt de rentevoeten kunstmatig laag. En de regering-Obama probeert de economie aan de praat te houden door de overheidstekorten op te stapelen. Werkt het? Voorlopig dus wel, maar de Amerikaanse schatkist zal vroeg of laat tegen haar limieten aanbotsten. Een stijgende rente zal dan de dag des oordeels aankondigen. De Amerikaanse gok is dat een duurzaam economisch herstel sneller wortel schiet dan dat er twijfels groeien over de houdbaarheid van de Amerikaanse overheidsfinanciën. Die race is vandaag nog niet gelopen.

Europa voert experiment nummer twee uit. Onder druk van Duitsland en de financiële markten wordt hier wel al werk gemaakt van meer fiscale orthodoxie. Ook het monetair beleid was terughoudender, maar de injectie die de Europese Centrale Bank in de bil van het Europese banksysteem plantte, is een nog onderschat paardenmiddel. De banken kregen al 496 miljard euro krediet met een looptijd van 3 jaar, en op 28 februari opent de ECB dat loket een tweede keer. De verwachting is dat de banken, vooral de zwakkere banken uit de zuiderse eurolanden, nog eens voor 300 à 400 miljard euro krediet op 3 jaar zullen opnemen. Het is nog veel te vroeg om eureka te roepen, maar de ECB heeft het acute gevaar op een infarct van het Europese banksysteem en de chronische dreiging van kredietschaarste fors verlaagd. Werkt het Europese experiment van besparingen en een halfslachtig expansief monetair beleid? Nog niet echt, want Europa zit gevangen in een gevaarlijke recessie. Er is een groot risico dat de economische neergang de schuldenlast van de zuiderse eurolanden (en dus de Europese bankencrisis) onbeheersbaar maakt vooraleer de beleidsmakers het vertrouwen kunnen terugwinnen en de economische motor opnieuw aanslaat. Het blijft ook een open vraag hoe de markten de schuldherschikking van Griekenland, en straks wellicht ook van Portugal en Ierland, zullen verteren.

Experiment drie gebeurt in Japan en is al twintig jaar bezig. Japan zat begin de jaren negentig in een vergelijkbaar parket als de VS en Europa vandaag. Na de implosie van de vastgoed- en de schuldenzeepbel en de bijbehorende bankencrisis, probeerde Japan de economie met een expansief fiscaal en monetair beleid te reanimeren. Japan oogstte deflatie, stagnatie en een torenhoge staatsschuld. Maar daarom is dit Japanse experiment niet mislukt, want Japan was misschien in een Depressie verzeild geraakt als de overheid niet had gedaan wat ze deed. Het oplossen van het Japanse raadsel of het westerse schuldenmoeras is voor economen als het vinden van de heilige graal. Als die al bestaat, want gemakkelijke uitwegen uit een schuldencrisis zijn er niet. Het Westen heeft daarom nog een paar moeilijke jaren van soms slecht aflopende experimenten voor de boeg. Nieuwe hoop mag, maar klamp er u nog niet te hard aan vast.

Daan Killemaes Redactiecoördinator