Marc Buelens

Tegengif voor fake nieuws: ‘Je kunt iedereen opvoeden’

Marc Buelens Professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

De relevantie van informatie is bijna altijd: wat verwacht ik en wat krijg ik? Fake nieuws speelt daar handig op in. Dat zegt Marc Buelens, professor-emeritus aan de Vlerick Business School

Volgens een studie van het Massachusetts Institute of Technology verspreidt fake nieuws zich veel sneller dan de waarheid. Artificiële intelligentie kan steeds beter videobeelden vervalsen. Het hoofd van je zedige ex past voortaan feilloos op het niets verhullende lichaam van een pornoster.

En je kunt om het even welke bedrijfsleider voortaan gelijk wat in de mond leggen. Uit de beelden en de klank kun je niet meer afleiden dat er is geknoeid.

Tijd om actief te zoeken naar betrouwbare oplossingen. Die vinden we bij twee grote uitgangspunten. Vooreerst is er de wiskundige informatietheorie. Het basisidee is heel eenvoudig: informatie is slechts waardevol als ze voldoende onverwacht is. Als ik u meld dat bij de Inca’s twee plus twee vier was, dan had ik mij beter wat aanslagen op mijn toetsenbord bespaard. Mocht blijken dat bij hen twee plus twee vijf was, dan hebben we nieuws.

Hoe onverwachter de informatie, hoe meer ze ons boeit, want hoe hoger het informatiegehalte is. Een derdeklasser verslaat Barcelona. Een kindje wordt geboren met een diamant in zijn vuistje. De regering geeft kritiek op haar eigen beleid en verontschuldigt zich. De relevantie van informatie is bijna altijd: wat verwacht ik en wat krijg ik? Fake nieuws speelt daar handig op in.

Maar je kunt iedereen opvoeden. Op een training in cybersecurity werd mij ingehamerd dat ik het beste op niets klik in een e-mail die ik niet verwacht. Had ik snel geleerd! We zijn steeds verbaasd hoe snel onze kinderen en kleinkinderen dingen opsteken over iPads en games. Wees dus maar zeker dat je hen heel goed kunt aanleren dat er een wereld van verschil is tussen informatie die je verwacht en die je niet verwacht.

Dat Donald Trump een minister heeft ontslagen, is nieuws dat je niet te veel hoeft te controleren. Dat hij voortaan encyclieken zal schrijven, controleer je het beste vijfmaal. Het is echt niet zo moeilijk iedereen op te voeden om informatie op te delen als ‘verwacht’ versus ‘gekregen’.

In vergelijking met generaties die de naamvallen van het Latijn en het Oudgrieks onder de knie hebben gekregen, is dat een ‘makkie’, zoals mijn kleindochter zou zeggen, die op haar zesde zonder meer de leuke kanalen op YouTube vindt. We moeten er dus wel vroeg genoeg mee beginnen.

Tegengif voor fake nieuws: ‘Je kunt iedereen opvoeden’

Een tweede principe is dat we als mens veel gemakkelijker de betrouwbaarheid van een bron beoordelen dan de betrouwbaarheid van een bericht. Mijn moeder verbood mij tot drie uur na het eten mijn zwembroek nat te maken. Ze informeerde mij ook over zigeuners op een manier die ik hier niet durf neer te schrijven. Ik geloofde haar op beide punten zonder meer.

Wij geloven eerder vreemde verhalen uit de mond van wie we vertrouwen dan correcte verhalen van mensen die we niet vertrouwen.

Die redeneerfout heeft in de meeste omstandigheden een overlevingswaarde: het is beter met de stam mee op tocht te gaan naar een plaats waar misschien niet al te veel water is, dan op je eentje naar een plek te trekken waar misschien heel veel water is.

We geloven eerder de onzin die onze Facebook-vrienden uitkramen dan de onthechte analyse van een expert. Tot die expert een vriend aan huis is geworden. Dan geloven we maar al te graag wat hij zegt.

Rond de eeuwwisseling is de Encyclopedica Brittanica in enkele jaren van de aardbodem verdwenen. De informatiebron met de grootste geloofwaardigheid is van de kaart geveegd door bronnen die ons emotioneel dichterbij staan. Dat zit in onze genen ingebakken, maar we kunnen als maatschappij niet langer machteloos toekijken.

Nu de kerk, de staatszenders en zelfs de universiteiten steeds meer onder vuur liggen, is het hoog tijd dat we samen een institutie bedenken waarvan we de geloofwaardigheid niet om de haverklap ter discussie stellen.

Het heeft eeuwen geduurd vooraleer de mensheid besefte dat wetenschappelijke kennis betrouwbaarder is dan geloof of bijgeloof. Maar we hebben helaas geen honderden jaren om ons zo te organiseren dat de tweets van Trump, de Facebook-pagina’s van sympathieke vedetten of de roddel van onze buurman onze belangrijkste informatiebron worden.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content