Waarom onze hoofdstad Brussel niet werkt

Met Brussel is het zoals met de Rode Duivels: er zit veel in, maar het komt er niet uit. Het stadsgewest is een hefboom voor onze economie en cultuur, maar dat besef is er nog onvoldoende. De nieuwe Brusselse regering weet wat haar te doen staat. Er zullen heilige huisjes moeten sneuvelen, ook bij niet-Brusselaars. “We hebben een Brusselse minister van Onderwijs nodig.”

Het Brusselse probleem is niet zozeer de hoge werkloosheid, de schoolachterstand of de armoede. Het Brusselse probleem zijn de vastgeroeste frames, zo betoogt een groep sociologen, geografen en andere wetenschappers in het boekje Wat met Brussel? Een frame is een interpretatiekader, een manier van kijken naar een feit of situatie.

Brussel zit gevangen in frames die haaks op elkaar staan en conflicten in stand houden, aldus de auteurs. Voor de ene groep is Brussel ‘een uitdijende Franstalige olievlek’, voor de andere wordt de stad ‘in een Vlaamse wurggreep gehouden.’ Volgens de ene is Brussel ondergefinancierd, volgens de andere verdwijnt het geld toch maar in ‘een bodemloze put van vreemdelingen, steuntrekkers en slecht bestuur.’

Het ontbreekt aan een positief frame dat de groepen verenigt, over hun verschillen heen. Brussel moet weer iets worden om fier op te zijn. De wereldtentoonstelling Expo 58 moet zowat de laatste huldiging geweest zijn van de Belgische identiteit, met Brussel als natuurlijk centrum. De huidige sociaal-politieke actoren zijn hopeloos verdeeld, en slagen er niet in om een nieuw, breed gedragen frame te formuleren, aldus de auteurs.

Mismatch

Eerstdaags treedt een kersverse Brusselse regering aan. Hopelijk kan zij de verbrokkeling overstijgen, en beter inspelen op kansen. Maar het zal niet alleen aan de politici liggen. De politieke structuren zijn niet aangepast aan de nieuwe Brusselse samenleving. Het ingewikkelde kluwen van een Brusselse gewestregering, Vlaamse en Franstalige Gemeenschapscommissies, en een Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie, komt voort uit een oud communautair compromis. Intussen heeft de instroom van zowel rijke als arme migranten Brussel getransformeerd tot meertalige, kosmopolitische stad.

Kenmerkend is hoe het Brussels Gewest geen geïntegreerd cultuurbeleid kan voeren. Cultuur zit versnipperd over de Vlaamse en Franstalige Gemeenschappen, en de federale overheid, bevoegd voor bijvoorbeeld Bozar. Daardoor kunnen nieuwe culturele initiatieven zich moeilijker ontplooien of bestendigen.

Economisch is er een mismatch. Een groot deel van de economische infrastructuur – bedrijventerreinen, snelwegen, luchthaven – is functioneel verbonden met het stadsgewest, maar ligt buiten de Brusselse bevoegdheidsgrenzen. Gebrek aan samenwerking tussen de verschillende overheden in de regio breekt de samenhang. Denk bijvoorbeeld aan de verschillende geluidsnormen, of de concurrentie rond commerciële vastgoedprojecten als Uplace en Neo.

Onderwijs

Nochtans kan Brussel best wat slagkracht gebruiken. De stad kampt met grote werkloosheid, vooral bij jongeren en laaggeschoolden. Door de desindustrialisering verloren de Brusselse migranten de aansluiting op de middenklasse, die wegtrok naar de verkavelingen in de rand. De migranten bleven achter in verpauperende wijken in de binnenstad, de zogenoemde arme sikkel in het noorden en westen van de stad.

“In België is er geen stad waar de band tussen economische groei en stijgende tewerkstelling zwakker is dan in Brussel,” zegt Christian Vandermotten, Brusselaar en professor economische geografie aan de Brusselse universiteit ULB. Hij legt momenteel de laatste hand aan zijn boek Bruxelles, une lecture de la ville. “De stad moet inzetten op sectoren die veel laaggeschoolden aan het werk zetten, zoals distributie en huishouddiensten.”

Het nieuwe Brusselse regeerakkoord versterkt de samenwerking met de Vlaamse VDAB in de aanpak van de jeugdwerkloosheid. Cruciaal is echter beter onderwijs. “Door de dualisering van de Brusselse samenleving is de kwaliteit van de scholen zeer uiteenlopend,” zegt Vandermotten. “Brussel klopt laagterecords. Het onderwijs moet ook de tweetaligheid versterken. Gebrek aan talenkennis is een voorname oorzaak van de werkloosheid. We hebben een Brusselse minister van Onderwijs nodig, die de problemen onder handen neemt. Hier kom je bij de kwestie van politieke structuren die de link met de realiteit verloren hebben.”

Het volledige dossier over Brussel kunt u deze week lezen in Trends.