Italië op ramkoers met Europa

De Italiaanse premier Matteo Renzi drukt een oplossing voor de noodlijdende Italiaanse banken door. Hij is zelfs bereid de Europese regels aan zijn laars te lappen. Maar als er geen oplossing voor de banken is, dreigt een politieke chaos in de derde economie van de eurozone.

De Italiaanse banken zitten al een hele tijd in zwaar weer. Het onvermogen om na de financiële crisis de bankbalansen op te schonen en drie jaren van economische recessie hebben geleid tot een opeenstapeling van probleemkredieten. Volgens schattingen zouden de Italiaanse banken 360 miljard euro aan slechte kredieten meeslepen, waarvan de terugbetaling onzeker is. Daardoor zijn ze nauwelijks in staat nieuwe kredieten in de economie te pompen.

Maar wat erger is: als ze die slechte kredieten moeten afschrijven, dreigen ze in problemen te komen. Ze hebben onvoldoende kapitaal om de verliezen te verteren. Dat zal eind deze maand nog eens pijnlijk duidelijk worden als de resultaten van de stresstesten voor de banken worden bekendgemaakt.

Vijfsterrenbeweging

De onderkapitalisering weegt al een hele tijd op de beurskoersen van de Italiaanse banken. Maar na de brexit kregen ze nog eens een klap van jewelste. Het koersverlies was groter dan dat van de Britse banken.

Dat heeft veel te maken met het constitutionele referendum dat in oktober plaatsvindt in Italië, en dat vergelijkbare gevolgen als de brexit kan hebben. In dat referendum moeten de Italianen zich uitspreken over de hervorming van de Senaat. Premier Renzi heeft zijn lot aan de uitkomst van het referendum verbonden. Een ja voor de hervorming zou volgens hem de stabiliteit van het land ten goede komen. Critici zeggen dat het referendum vooral tot doel heeft de macht van de regering te versterken.

Waarnemers vrezen dat het referendum een poll over de populariteit van de regering-Renzi wordt. Die populariteit staat op een laag pitje. De centrumlinkse regering van Renzi nam een aantal onpopulaire maatregelen, en toch blijft de werkloosheid hoog en de economische groei zwak. Ze werd daarvoor onlangs door de kiezers afgestraft in de lokale verkiezingen. Grote steden als Rome en Turijn kregen een burgemeester van de Vijfsterrenbeweging van de komiek Beppe Grillo.

In uiterste nood

Renzi wil de Italiaanse economie weer op gang krijgen en daarvoor is een vlotte kredietverstrekking noodzakelijk. Dat kan enkel als de banken hun probleemkredieten uit het verleden zo veel mogelijk afschrijven. Maar daarvoor hebben ze grotere kapitaalbuffers nodig. Om de afschrijvingen mogelijk te maken, zou Renzi bereid zijn 40 miljard euro vers kapitaal in de banksector te pompen via een rist overheids- en semi-overheidsorganismen.

Europa wil dat niet toelaten, omdat het staatssteun voor de banken is. Bovendien zijn de Europese bail-inregels sinds begin dit jaar van toepassing, waardoor aandeelhouders en schuldeisers eerst 8 procent van de verliezen moeten doorslikken. En daar wringt in Italië het schoentje. De Italiaanse banken hebben veel van hun eigen schuldpapier geplaatst bij Italiaanse gezinnen, waardoor de getroffen schuldeisers vooral Italiaanse particulieren zouden zijn. Renzi beseft dat het netjes opvolgen van het bail-intraject hem electoraal het hoofd zou kosten.

Daarom zegt de Italiaanse premier dat hij bereid is unilateraal, zonder de goedkeuring van de Europese Unie, toch miljarden euro’s in het noodlijdende Italiaanse banksysteem te pompen. Weliswaar enkel in uiterste nood en als er geen andere oplossing met Europa mogelijk is.

Solo slim

Niettemin maken vele Europese bewindsvoerders en toezichthouders zich zorgen. Als Italië solo slim zou spelen, haalt het een van bouwstenen van de Europese bankenunie onderuit. De bail-inregels werden opgesteld om de schuldeisers mee in het bad te trekken, zodat de belastingbetalers niet opnieuw moeten opdraaien voor de redding van de banken. Duitse en Franse politici hebben al gezegd dat wat Italië wil doen, ontoelaatbaar is.

Op die manier dreigt Europa zich in een catch 22 te wringen. Enerzijds wil de Europese Unie dat haar regels, die met goede bedoelingen zijn opgesteld maar vaak geen rekening houden met erfenissen uit het verleden, worden gerespecteerd door alle lidstaten. Anderzijds dreigt de premier van de derde economie van de eurozone – die met recht en reden zijn banksysteem wil opschonen, wat zijn voorgangers hebben vertikt – electoraal te worden afgestraft als hij die regels toepast.

Politieke chaos

En als Renzi gaat, dreigt de politieke chaos. De klassieke Italiaanse partijen hebben het moeilijk. De populistische en eurosceptische Vijfsterrenbeweging van Beppe Grillo is overal in opmars. Na de crisis in Griekenland, de heftige tegenstellingen in de migratiediscussie en de brexit dreigt dit najaar in Italië de desintegratie van Europa nog een stap verder te gaan.

Tenzij Renzi een aanvaardbaar compromis vindt om zijn banken te herkapitaliseren zonder de Italiaanse spaarders te treffen. Een eerder plan voor de oprichting van een reddingsfonds bracht, door de strikte Europese voorwaarden, amper 5 miljard euro in het laatje. Te weinig om het hoofd te bieden aan het kapitaaltekort van de sector, dat geschat wordt op minstens 40 miljard euro.

Voor Italië en Renzi is het bang wachten op de resultaten van de bankstresstesten eind juli. De verwachting is dat minstens enkele Italiaanse banken, onder wie de derde bank van het land Banca Monte dei Paschi di Siena, zullen zakken.

Voor Europa dringt de vraag op wat het belangrijkst is: regelgevende consistentie of een gezonde banksector? Het mag zeker niet de bedoeling zijn de bail-inregels te laten varen, maar misschien is enige flexibiliteit verstandig, als een overheid zijn falend banksysteem wil repareren. Zonder grote schoonmaak komt er geen economische groei in Italië, en ook geen voltooiing van de bankenunie via de installatie van een gemeenschappelijke depositogarantie in Europa.