Het zwarte pensioengat in de begroting

Show me the money? Zoek het geld in de pensioenuitgaven. Dat zegt Trends-hoofdredacteur Daan Killemaes.

Diep verscholen in de overheidsuitgaven van 2016 zit een factuur van 389 miljoen euro voor de pensioenen van de (gewezen) medewerkers van Proximus. Een erfenis van de paarse regering-Verhofstadt II en in het bijzonder van de toenmalige minister van Begroting Johan Vande Lanotte (sp.a). Die regering was zo geobsedeerd door een begroting in evenwicht, dat ze schaamteloos het pensioenfonds van Proximus (toen nog Belgacom) kraakte en de opbrengst van 5 miljard euro inschreef in de begroting van 2003 en 2004. Als tegenprestatie nam de overheid de pensioenverplichtingen over van 30.000 werknemers van Proximus voor een periode van veertig jaar. Die 5 miljard euro was mogelijk een correcte prijs voor de overname van die verplichtingen, maar het punt is dat de inkomsten meteen verteerd werden in de lopende begroting. Officieel gingen die reserves in het Zilverfonds, maar die lege doos is intussen geliquideerd.

De regering consumeerde de lusten en verschoof de lasten naar morgen. In 2004 bedroegen de pensioenuitgaven voor de werknemers van Proximus 216 miljoen euro, om op te lopen tot 389 miljoen dit jaar en 476 miljoen tegen 2024. Die uitgavenpost staat niet meer apart op de begroting, maar is opgegaan in de post overheidspensioenen. De overheid gaf in 2015 ruim 15 miljard euro uit aan overheidspensioenen. Die stijgen jaarlijks met minstens 500 miljoen euro. Geen westers land geeft proportioneel meer uit aan ambtenarenpensioenen dan België. De Belgische overheid geeft meer uit aan pensioenen voor de ambtenaren dan aan broodnodige overheidsinvesteringen in nieuwe publieke infrastructuur. Door de vergrijzing stijgen ook de uitgaven voor de wettelijke pensioenen van de private sector pijlsnel. Vorig jaar kostte dat de overheid 26,7 miljard euro. Dat is 800 miljoen euro meer dan in 2014. De pensioenuitgaven zijn het grote zwarte gat in de begroting die alle besparingsinspanningen naar zich toe zuigen. Show me the money? Zoek het geld in de pensioenuitgaven.

De stijgende pensioenlasten vormen ook voor de regering-Michel een col van buiten categorie die ze niet weet te beklimmen. De overheidsuitgaven blijven ruim boven 50 procent van het bbp verankerd. De regering deed met de pensioenhervorming en de beheersing van de gezondheidsuitgaven een ernstige inspanning om de stijging van de vergrijzingskosten af te remmen, maar dat brengt nog niet veel zoden aan de dijk. De regering moet tegen 2019 kiezen: een begroting in evenwicht of een daling van de fiscale druk. Tussen beide ambities gaapt nog een kloof van 10 miljard euro aan maatregelen. Of dat met deze ploeg nog mogelijk is, valt sterk te betwijfelen. Maar het strekt deze regering tot eer dat ze niet zoals Paars verslaafd is aan begrotingstrucs die de toekomst bezwaren. Hoewel.

De regering-Michel heeft de begroting ook opgesmukt door te goochelen met lusten en lasten, zoals het vervroegd innen van de belasting op het individuele pensioensparen. Dat leverde dit jaar 300 miljoen euro op, maar slaat een gat in de inkomsten van de toekomst. Dat is een gevaarlijk precedent.

Ook minister van Pensioenen Daniel Bacquelaine (MR) komt met een voorstel dat sterke gelijkenissen toont met de Belgacom-kraak. Het voorstel levert extra inkomsten op voor de begroting (ruim 40 miljoen in 2017), maar doet de rekening in de toekomst oplopen. Bacquelaine geeft iedereen de kans studiejaren af te kopen, zodat die jaren meetellen in de pensioenberekening. Voor wie dicht tegen het pensioen zit, is dat een buitenkansje. De terugverdientijd bedraagt amper drie tot vier jaar, wat een niet te versmaden belegging is in deze tijden van lage rentevoeten. Voor jongere mensen is het rendement moeilijker te berekenen en is er een groot tegenpartijrisico. Zal de overheid de extra pensioenrechten wel kunnen honoreren? De regering stopt de inkomsten niet in een fonds, maar geeft ze meteen uit. Het omslagstelsel wordt bij een verouderende bevolking en een zwak groeiende economie almaar meer een piramidespel.

Achter het aanbod van Bacquelaine zit een politiek om de verschillende pensioenstelsels gelijk te schakelen. Dat is verdedigbaar, omdat heel wat ambtenaren nu gratis pensioenrechten krijgen voor hun studiejaren. Het is echter een stap in de verkeerde richting om dat onbetaalbaar voorrecht uit te breiden naar iedereen. Trek er een streep door en op termijn zou die maatregel een pak geld opleveren. En nog fundamenteler: koppel de pensioenleeftijd aan de levensverwachting, trek de werkgelegenheidsgraad verder op en verhoog het groeipotentieel van de economie. Het zwarte pensioengat zal anders alle besparingen en belastingverhogingen blijven opslorpen.