Gouverneur Jan Smets over de kritiek op de Nationale Bank: ‘De procedure is verlopen zoals het hoort’
Door de heisa over de voordracht van ex-minister Steven Vanackere als directeur kwam de Nationale Bank plots in een storm terecht. Gouverneur Jan Smets zet de puntjes op de i.
“Wij hadden een reactie verwacht, maar niet van deze omvang.” Jan Smets reageert kalm op de politieke storm die vorige week losbarstte toen bekend raakte dat voormalig vicepremier en minister van Financiën Steven Vanackere (CD&V) Marcia De Wachter zou opvolgen als directeur bij de Nationale Bank van België (NBB). Vicepremier Alexander De Croo (Open Vld) wou de kandidatuur herbekijken omdat er dan geen vrouwen meer in het directiecomité van de NBB zouden zitten. Hier en daar werd geopperd dat CD&V een intern personeelsprobleem oplost door Vanackere bij de Nationale Bank te posteren.
“Het is niet de eerste keer dat een stevig debat volgt op de voordracht van een directeur bij de Nationale Bank. Maar de procedure is verlopen zoals het hoort”, zegt Jan Smets. “Op verzoek van het benoemingscomité schetst de regentenraad een profiel. Criteria zijn onder andere financieel-economische competentie en managementvaardigheden. Op basis daarvan doet de regering een voorstel. Het benoemingscomité en de regentenraad onderzoeken de kandidatuur en interviewen de kandidaat. Daarna doet de regentenraad een voordracht. Zo is het verlopen. De kandidaat is fit for the job. De regering kan enkel een kandidaat benoemen als die voorgedragen is door de regentenraad.”
‘Het is niet de eerste keer dat een stevig debat volgt op de voordracht van een directeur bij de Nationale Bank. Maar de procedure is verlopen zoals het hoort.’
Dat de samenstelling van het directiecomité ook deel uitmaakt van een politiek proces, vindt de gouverneur normaal. “Ik ken geen enkele centrale bank in de wereld waar de politieke overheid geen rol speelt. Dat geldt ook voor de ECB, waar de Europese Raad van regeringsleiders de directie vastlegt. Het zijn tenslotte instellingen van algemeen belang. Maar na hun benoeming zijn de directeurs onafhankelijk.”
Bij de benoeming speelt dus ook de regentenraad een rol. Dat orgaan, dat weleens de raad van bestuur van de NBB genoemd wordt, kreeg nog niet zolang geleden kritiek omdat Cédric Frère een zitje kreeg, respectievelijk de zoon en de kleinzoon van de Waalse captains of industry Albert en Gérald Frére. In de regentenraad zitten naast de directeurs en vertegenwoordigers van de sociale partners ook vijf mensen uit het bedrijfsleven. “De regentenraad is een soort board die de NV België vertegenwoordigt. Wat Cédric Frère betreft: ik heb hem de voorbije maanden leren kennen als een actieve regent. Het valt niet te ontkennen dat hij representatief is voor een deel van het Waalse economische weefsel.”
Geen mannenbastion
De discussie over de samenstelling van de bestuursorganen van de Nationale Bank heeft minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA) doen besluiten hervormingen door te voeren. De regentenraad zal het tegen 2023 met minder leden moet doen. Bovendien zal ten minste een derde van de leden een vrouw moeten zijn, zoals dat ook het geval is voor beursgenoteerde bedrijven. Dat de regentenraad met Fabienne Bister van het gelijknamige mosterdbedrijf slechts één vrouw telt, was de voorbije weken ook een bron van kritiek.
‘Ik ben ook niet gelukkig met die cijfers, maar we werken eraan. Bij de promoties van senior managers zullen we dubbel zoveel vrouwen benoemen.’
Waarom doet de Nationale Bank, nochtans een beursgenoteerde NV, niet zoals de andere vennootschappen? “Formeel hebben wij een apart statuut, maar dat neemt niet weg dat we een betere genderverhouding genegen zijn”, legt Jan Smets uit. “De regentenraad is geen klassieke raad van bestuur. Zijn taak is duidelijk omschreven: het goedkeuren van het jaarverslag, de begroting en de jaarrekeningen, plus het bepalen van het aandeel van de winst dat we reserveren en wat dus niet naar de aandeelhouders of de staat gaat.”
De Nationale Bank pareert ook de kritiek dat ze een mannenbastion zou zijn. In het personeelsbestand is de verhouding mannen-vrouwen 60/40. Maar hoe hoger de functie, hoe kleiner het aandeel vrouwen. Bij de kaderleden (universitair niveau) is de verhouding 70/30, bij het hogere kader wordt dat 80/20. Voor de hoogste functies op niet-directieniveau gaat het om 90/10. “Ik ben ook niet gelukkig met die cijfers, maar we werken eraan”, zegt Smets. “Bij de promoties van senior managers zullen we dubbel zoveel vrouwen benoemen. Voor de rekrutering is het de bedoeling dat we naar pariteit evolueren.”
“Bij commerciële banken zijn die verhoudingen niet anders”, vult woordvoerder Geert Sciot aan. “De situatie is historisch gegroeid. Voor functies als actuaris, in ICT of voor security stellen nu eenmaal meer mannen zich kandidaat. In het verleden waren vrouwen ook minder kandidaat bij promoties. Wij hebben een strikte regel dat hogere kaderleden 100 procent moeten werken in de bank en dat schrikt vrouwen soms af, zo leert intern onderzoek. Bij het hoger kader is thuiswerk bovendien veel moeilijker. Middenkaders kunnen wel 80 procent werken. Maar we willen die punten aanpakken. De Nationale Bank heeft sinds enkele maanden een diversiteitsmanager.”
Meer directeurs want meer taken
De vervrouwelijking van het personeel is niet de enige belangrijke hr-evolutie bij de Nationale Bank. Door een rationalisering daalt het aantal medewerkers al jaren. In 1990, ten tijde van de Belgische frank, telde de Nationale Bank 3000 werknemers, nu 1900, en tegen 2020 nog 1700. Smets: “Men vergelijkt ons graag met het buitenland. Wel, de Nederlandsche Bank, die géén drukkerij-activiteit heeft en minder taken heeft, stelt 1697 mensen te werk.”
Maar de Nederlandsche Bank telt voor een land met meer inwoners evenveel directeurs als de NBB vanaf 2 januari 2019: zes. En in Zwitserland, een land met 8 miljoen inwoners, zijn er slechts drie directeurs. Dringt een afslanking zich op?
“Dat is al gebeurd”, legt Smets uit. “In 2011 heeft de Nationale Bank het toezicht op de banken, de verzekeringsmaatschappijen en andere financiële instellingen overgenomen van de Autoriteit Financiële Diensten en Markten (FSMA, toen nog CBFA, nvdr). Het directiecomité van de Nationale Bank telde toen acht leden. Er kwamen er twee van de CBFA over en we hadden toen nog een secretaris van het directiecomité. Intussen ging het van elf naar zeven zitjes en sinds het vertrek van Marcia De Wachter vorige week naar zes. De secretarisfunctie hebben we opgenomen in het directiecomité. Tim Hermans is naast directeur ook secretaris.”
De vervrouwelijking van het personeel is niet de enige belangrijke hr-evolutie bij de Nationale Bank. Door een rationalisering daalt het aantal medewerkers al jaren.
Smets wijst er voorts op dat de internationale vergelijking van het aantal directeurs vaak mank loopt. Zo vervult de Nationale Bank van België enkele specifieke taken, die andere centrale banken in het eurosysteem niet uitvoeren. Zo is er het beheer van de Krediet- en Balanscentrale, het opstellen van de nationale rekeningen, het aanleveren van statistieken over buitenlandse handel en bijdragen aan de Hoge Raad voor de Werkgelegenheid.
Maar vooral: in heel wat landen wordt de prudentiële toezichtsactiviteit, het waarborgen van een stabiel financieel stelsel door te waken over de soliditeit van de financiële instellingen, niet door de centrale bank uitgevoerd, maar door een aparte autoriteit met een eigen directiestructuur. Sciot: “Als je de samenstelling van de directiecomités van die landen vergelijkt, moet je dus eigenlijk rekening houden met twee entiteiten en dus twee directiecomités. Je komt dan in Luxemburg aan acht directieleden, in Duitsland aan twaalf, In Zweden aan dertien, in Finland aan elf, in Oostenrijk aan zes, in Zweden aan dertien en Frankrijk vijftien mensen. Ook in Nederland doet men het in prudentieel toezicht niet met minder mensen dan de NBB.”
De ECB werkt gedecentaliseerd
Een ander argument dat van tafel wordt geveegd is, dat de Nationale Bank geen zin meer heeft omdat in een muntunie alles toch rond de Europese Centrale Bank in Frankfurt draait. Een foute perceptie, volgens directeur Tom Dechaene, die belast is met het bankentoezicht in België en bij de ECB mee waakt over de zogenoemde Europese systemische banken: “Voor het SSM of het Gemeenschappelijk Toezichtsmechanisme op de grootste banken bevindt slechts 20 procent van de mankracht zich bij de ECB in Frankfurt. Er worden soms mensen van de Nationale Bank Brussel voor een aantal maanden naar Frankfurt gestuurd.”
“Het is kort door te bocht om te besluiten dat de ECB alles zou doen”, vult Jan Smets aan. “Het Verdrag van Maastricht stelt duidelijk dat elk land zijn centrale bank moet hebben. Veel zaken zijn gedecentaliseerd. De ECB werkt met een federaal model. In Frankfurt komen de negentien centrale bankiers van de eurozone samen met de zes ECB-directeurs. Tot nader order is er geen Verenigde Staten van Europa.”
‘Een centrale bank met privé-aandeelhouders is een beetje een anomalie’
De Nationale Bank van België is een beursgenoteerde onderneming die voor 50 procent in handen is van de Belgische overheid. De andere 50 procent van de aandelen zit verspreid bij privé-aandeelhouders. Dat is niet uitzonderlijk. Ook de Griekse en de Zwitserse centrale bank zijn beursgenoteerd. En onder andere de Federale Reserve in de VS en de Zuid-Afrikaanse en Italiaanse centrale bank hebben privé-aandeelhouders.
De voorbije jaren liepen de spanningen tussen de privé-aandeelhouders en de Nationale Bank meer dan eens hoog op. Onder andere omdat de goudvoorraad van de Nationale Bank werd verkocht en de meerwaarde in de staatskas terechtkwam. Dat ook het gros van de uitgekeerde dividenden naar de staatskas vloeide, was een andere bron van ergernis. Er volgden processen. “Er zijn vijf processen gevoerd. De bank heeft ze allemaal gewonnen”, reageert Jan Smets. “Ik heb een goede relatie met de privé-aandeelhouders. Maar een centrale bank met privé-aandeelhouders is een beetje een anomalie, zeker als beursgenoteerd bedrijf. Mocht ik van een wit blad beginnen, dan zou ik misschien kiezen voor een ander aandeelhouderschap.”
Is het een optie de Nationale Bank van de beurs te halen? “Dan zou de staat de privé-aandeelhouders moeten uitkopen. Ik zie daar geen intentie toe.”
Sluiting van drukkerij en lokale vestigingen
De Nationale Bank evolueert naar eigen zeggen “van een productieomgeving naar een kennisbedrijf.” Niet-kernactiviteiten als het restaurant en de telefooncentrale worden afgestoten. Eind 2019 sluit de drukkerij, als een van de eerste in de eurozone. Eind dit jaar gaan de lokale vestigingen in Kortrijk en Luik dicht.
Er was onlangs nog kritiek op de Nationale Bank die oudere werknemers (80 % van het niet-leidinggevend personeel is ouder dan vijftig jaar) een uitstapregeling aanbod. Ze zouden een deel van hun loon behouden en tegelijk door outplacement en opleiding kansen kunnen krijgen om elders aan de slag te gaan. Dat de bank daarmee zondigt tegen de eigen pleidooien voor langere loopbanen, klopt volgens Smets niet: “Het is echt de bedoeling dat die medewerkers elders aan de slag kunnen.”
De taken van de Nationale Bank van België
· De monetaire functie. Bankbiljetten en munten in omloop brengen of uit omloop halen. In het kader van het eurosysteem het bepalen en uitvoeren van het monetair beleid in de eurozone.
· Sinds de financiële crisis: toezicht op banken, verzekeraars, beursvennootschappen, betalingsinstellingen en marktinfrastructuren én het macroprudentiële toezicht, dat nog altijd op nationale leest geschoeid is.
· De kassier van de federale overheid. De NBB centraliseert de inkomsten en de uitgaven van de federale staat op de rekening van de Belgische Schatkist bij de NBB.
· Beheer van de neergelegde balansen van de Belgische bedrijven.
· Kredietregistratiebureau waarin zowel Belgische ondernemingen als particulieren worden opgenomen bij het aangaan van bepaalde soorten leningen.
· Opstellen van de nationale rekeningen. Aanleveren van statistieken over buitenlandse handel. Studies over financieel-economische thema’s.
· Centraal aanspreekpunt voor bankrekeningen. Een register dat de bankrekeningnummers en soorten contracten bevat die natuurlijke personen en rechtspersonen hebben bij financiële instellingen.
De Nationale Bank in cijfers
Vorig jaar steeg het balanstotaal van de Nationale Bank van België met 32 procent of 41,5 miljard euro, tot 172,7 miljard euro. De aankoop van Belgische staatspapier als onderdeel van het opkoopprogramma van de Europese Centrale Bank, dat de groei en inflatie moet aanjagen, is met 57,288 miljard euro goed voor een derde van de balans.
In 2017 bedroeg de nettowinst 633 miljoen euro, iets minder dan de 638 miljoen euro in 2016. De helft van de winst wordt gereserveerd, waardoor de Nationale Bank over een buffer van 5,8 miljard euro beschikt.
Vorig jaar stegen de nettorentebaten naar 1,285 miljard euro, tegen 995 miljoen euro in 2016. De reden is dat de bank meer obligaties kocht voor het ECB-programma. De NBB verdiende ook meer aan de negatieve depositorente die banken moeten betalen om overtollige contanten te parkeren bij de centrale bank.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier