‘Een renteverhoging is voor sint-juttemis’

De economie heeft nood aan een grote lenteschoonmaak, maar niemand durft die oefening nog aan. Dat zegt Trends-hoofdredacteur Daan Killemaes.

Tot zover de bescheiden poging van Mario Draghi om het monetaire beleid te normaliseren. De voorzitter van de Europese Centrale Bank (ECB) besefte dat hij aan een onmogelijke missie bezig was. Een verrassing is dat niet. Sinds de grote financiële crisis van 2008 hebben verschillende westerse centrale banken vruchteloos geprobeerd de economie te laten afkicken van het expansieve geldbeleid. Zelfs de Amerikaanse centrale bank moest begin dit jaar rechtsomkeer maken. Ook China moet opnieuw de schuldkraan openen om de economie drijvende te houden. En Japan, tja, daar is de strijd al lang opgegeven. Daar is het bijna een economische wetmatigheid dat de rente ongeveer 0 procent bedraagt. En omdat Europa het nieuwe Japan is, moet de spaarder zich hier geen illusies maken. De ECB zegt dat een eerste renteverhoging pas in 2020 mogelijk wordt. Dat kan evengoed 2030 worden, of met sint-juttemis.

Waarom is het voor de centrale banken zo moeilijk om normaal te doen? Waarom is het onmogelijk om een beleidsrente te hanteren die de spaarder minstens vergoedt voor de inflatie? Het is de economie, beste spaarder. De westerse economie blijft te zwak om een krapper rentebeleid aan te kunnen. De snelheid waarmee vooral de Europese economie de voorbije kwartalen vertraagde, is zonder meer ontluisterend. In de herfst stak de ECB de vertraging nog op tijdelijke factoren. Nu wijst ze op het structurele karakter van de vertraging. De onzekerheid die samenhangt met de handelsoorlog en de brexit maakt brokken, maar het betonrot zit veel dieper. De potentiële groei van de Europese economie is in het spoor van een verschrompelde productiviteitsgroei gedaald tot amper 1,5 procent. Dit lelijke schoentje pas ook België als geen ander. Lang leve de toppoliticus dit dit thema hoog op de politieke agenda krijgt.

Mario Draghi is ook maar een slachtoffer van zijn tijd. Veel meer dan de stuurman van de Europese economie waarvoor hij aanzien wordt, is hij de speelbal van veel krachtigere golven. Naast een zwakke groei is de vergrijzing zo’n grote golf. Het vergrijzende Europa spaart meer dan het investeert, waardoor de binnenlandse vraag op een laag pitje blijft branden. Dat kan opgevangen worden door de overheid te laten investeren wat de private sector te veel spaart, liefst in productieve infrastructuur. Maar tot zo’n constructieve deficit spending is de Europese politiek helaas niet in staat.

Wat doe je dan , Mario Draghi zijnde, als de economie verzwakt, als de politiek niet thuis geef en als de inflatieverwachtingen dalen, terwijl je mandaat voorschrijft een inflatie van zo’n 2 procent na te streven? Dan heb je niet veel keuze dan het beleid opnieuw te versoepelen. Dat geneest de economie niet, maar het helpt om groter onheil te voorkomen. Zo is het nieuwe rondje goedkope leningen aan de banken (de zogenaamde TLTRO’s) op maat gemaakt van de Italiaanse en Spaanse banken en economie. Zonder deze leningen zouden de felgeplaagde Italiaanse banken nog meer in nauwe schoentjes komen. Die piste wil niemand bewandelen. Een volwassen Italiaanse bankencrisis kan het einde betekenen van de euro. De Italiaanse banken en overheid zijn bovendien lang niet de enigen die te diep in de schulden steken. Elke renteverhoging laat zich door de hoge schuldenlast bij veel overheden en ondernemingen meteen voelen. We zitten gevangen in een schuldenval.

Kan de ECB de rente niet verhogen, dan kan ze ook moeilijk een nóg soepeler beleid voeren. De nevenschade loopt nu al op. Spaarders morren terecht. Overheden misbruiken de lage rente om noodzakelijke hervormingen uit te stellen. De banken kreunen onder het gewicht van een krimpende rentemarge. Zwakkere bedrijven overleven langer dan nodig en remmen de economische groei af. De economie heeft nood aan een grote lenteschoonmaak, maar niemand durft die oefening nog aan. Maar hoe langer we verstrikt zitten in de ketenen van hoge schulden en lage groei, hoe moeilijker het wordt om te ontsnappen. De volgende voorzitter van de ECB heeft de vaardigheden van Houdini nodig.