De profetie van Leo Tindemans

“Niemand snapt dat de koek op is.” Deze uitspraak van premier Leo Tindemans (CVP) sierde de allereerste cover van Trends op 15 maart 1975. Het gekke is dat precies 40 jaar later premier Charles Michel (MR) bijna precies hetzelfde zou kunnen zeggen.

De Belgische beleidsmakers liepen de voorbije vier decennia als verdwaalde reizigers in kringetjes rond in een steeds complexere economische wereld. Als het water aan de lippen staat, wordt er in dit land bespaard en hervormd, maar zodra de druk wegvalt, dooft de discipline als een nachtkaars uit.

In maart 1975 leed de Belgische economie onder de eerste oliecrisis. De groei viel stil, de inflatie bedroeg een vandaag onvoorstelbare 12 procent en de werkloosheid liep op. Maar een gevoel van hoogdringendheid ontbrak en de gevestigde sociale machten riepen liever op tot stakingen dan tot hervormingen, net zoals nu dus. Leo Tindemans sprak in het interview van 15 maart 1975 deze profetische woorden: “Op het CVP-kongres heb ik gezegd, dat ik de indruk heb dat de politieke wereld zich nog niet bewust is van de ernst van de toestand, zelfs vandaag nog. België zit bovendien in een van de slechtste situaties van alle Westerse demokratieën. De oudste bevolking, met het kleinste aantal aktieven, met een hoge levensstandaard, met hoge loonkosten in een land dat leeft van de export. We zullen het uiterst moeilijk hebben om onze ekonomie weer op te trekken.”

Vergrijzing

Vervang in dit citaat de k door een c, en de uitspraak blijft even actueel. In het tijdperk-Tindemans viel de frank, letterlijk dan, van de beleidsmakers pas aan het begin van de jaren tachtig. De devaluatie van 1982 en het daaropvolgende herstelbeleid zorgden voor beterschap, maar het onder controle brengen van de staatsschuld, werkgelegenheid en concurrentiekracht zat er de voorbije 40 jaar nooit echt in. Met als resultaat dat we nu onvoorbereid de tsunami van de vergrijzing over ons heen krijgen. Tindemans heeft 40 jaar later weliswaar een opvolger gevonden in N-VA-voorzitter Bart De Wever, zowel in stemmenaantal als in retoriek – en daar heeft CD&V het bijzonder moeilijk mee -, maar nog altijd snappen te veel beleidsmakers niet dat de koek op is. Noodzakelijke hervormingen gaan te traag en worden zelfs deels teruggedraaid, zoals in het dossier van het brugpensioen.

Wereldtoppers

Maakte de Belgische economie op macrovlak de voorbije 40 jaar een pas op de plaats, dan onderging het Belgische bedrijfsleven een diepgaande transformatie. Grote buitenlandse investeringen maakten plaats voor een onuitputbare stroom van nieuwe initiatieven die heel regelmatig doorgroeiden tot wereldleiders in hun niche. Ter ere van de 40ste verjaardag van Trends, maakte de redactie daarom een selectie van 40 wereldtoppers. Dat werd best nog een moeilijke oefening, niet omdat er te weinig Belgische wereldleiders te vinden zijn, wel omdat het ruime aanbod een pak sterke bedrijven uit de finale lijst hield. Bij onze vijftigste verjaardag zetten we dat recht, beloofd.

De lange lijst topbedrijven toont niet alleen aan dat het ondernemersbloed kruipt waar het moeilijk gaan kan in dit land. De lijst is ook de vrucht van een revolutie in de bedrijfsvoering. Herman Daems vat deze veranderingen in drie grote tendensen samen. Een eerste revolutie speelde zich af in de aandeelhoudersstructuur. Traditionele holdings maakten plaats voor buitenlandse investeerders, professionele investeringsmaatschappijen en durfkapitalisten, met in het algemeen ook meer aandacht voor deugdelijk bestuur ter bescherming van minderheidsaandeelhouders. Dat zorgde voor een professionalisering van het bestuur van ondernemingen. Herman Daems wijst er bijvoorbeeld op dat we de voorbije decennia geen grote sectorcrises meer zagen, zelfs niet na de grote crisis van 2008-2009. Vlaanderen slaagt er echter nog altijd niet in het nochtans rijkelijk aanwezige kapitaal te bundelen. De tweede transformatie borrelde op uit de strategische heroriëntatie van onze bedrijven. Velen kozen ervoor om, onder meer onder druk van de hoge loonkosten, uit te blinken in een niche, en liefst meteen op wereldschaal. Deze keuze maakte het mogelijk hoge toegangsdrempels te bouwen en een stevige relatie met de klant te smeden. Deze internationale nichestrategie werd nog versterkt door de derde vernieuwingsgolf van de technologische ontwikkelingen. Vooral Vlaanderen zag in technologie heel snel een troef om de economie vooruit te branden. Het levert een pak nieuwe bedrijfsparels op, met enkele totale mislukkingen als onvermijdelijk neveneffect van deze risicovolle maar lucratieve strategie.

De geselecteerde 40 wereldleiders zijn stevige locomotieven die de zware Belgische sociale wagon kunnen trekken. Daarachter wordt het lastiger, maar net daar moet onze welvaart veiliggesteld worden, en dat wordt nog niet op alle fronten gesnapt. Wijlen Leo Tindemans heeft 40 jaar later nog altijd grotendeels gelijk.